Στο πρώτο απόσπασμα, θα δούμε μια σημαντική για τον Μάρξ διάσταση της ολοκλήρωσης του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, όπου πραγματώνεται σχεδόν το ''Κεφάλαιο καθεαυτό'', και αυτή δεν είναι άλλη από τον Φετιχισμό του Εμπορεύματος και του Χρήματος. Στο δεύτερο απόσπασμα, θα δούμε κάποια σχόλιά του για τον λεγόμενο τριτογενή τομέα παραγωγής (τομέας ''υπηρεσιών''), η ανάπτυξη του οποίου συνδέεται με την ολοκλήρωση του (βιομηχανικού) καπιταλισμού και την ανάπτυξη του φετιχισμού των συμβολικών αξιών έναντι των πραγματικών.
Από τα παρακάτω, λοιπόν, μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία μιας μαρξικής (και όχι λενινιστικής) περιοδολόγησης της κεφαλαιοκρατίας, μέχρι τον ιδεότυπο του ''ολοκληρωτικού καπιταλισμού''. Η κατανόηση του φαινομένου του φετιχισμού, στη ψυχαναλυτική, οικονομική και κοινωνική του διάσταση, είναι αναγκαία προϋπόθεση της ανάπτυξης κριτικής σκέψης ενάντια στην κεφαλαιοκρατία.
Φετιχισμός http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B5%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 και Fetish http://en.wikipedia.org/wiki/Fetish
Θεωρίες για την Υπεραξία, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Τόμος 3, σελ 517.
[1] Ανάπτυξη του τοκοφόρου κεφαλαίου στη βάση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής [το τοκοφόρο κεφάλαιο σαν φετιχιστική μορφή του κεφαλαίου. Αγοραίοι οικονομολόγοι και αγοραίοι σοσιαλιστές για τον τόκο του κεφαλαίου]
Η μορφή του εισοδήματος και οι πηγές του εισοδήματος εκφράζουν τις σχέσεις της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής στην πιο φετιχιστική μορφή. Η ύπαρξή τους, όπως εμφανίζεται επιφανειακά, είναι χωρισμένη από την απόκρυφη συνάρτηση και από τα ενδιάμεσα μέρη που μεσολαβούν. Έτσι η γη γίνεται η πηγή της γαιοπροσόδου, το κεφάλαιο η πηγή του κέρδους και η εργασία η πηγή του μισθού εργασίας. Η στρεβλωμένη μορφή, με την οποία εκφράζεται η πραγματική αναστροφή, αναπαράγεται φυσικά στις αντιλήψεις των παραγόντων αυτού του τρόπου παραγωγής. Είναι ένα είδος έπαρσης χωρίς φαντασία, μια θρησκεία του αγοραίου. Οι αγοραίοι οικονομολόγοι-που διαφέρουν πολύ από τους ερευνητές της οικονομίας, στους οποίους ασκήσαμε κριτική-μεταφράζουν πράγματι τις αντιλήψεις, κίνητρα κλπ, των εξαρτημένων από την ίδια φορέων της καπιταλιστικής παραγωγής. Αντιλήψεις στις οποίες αντανακλάται μόνο η επιφανειακή τους επίφαση. Τις μεταφράζουν σε μία δογματική γλώσσα από τη σκοπιά του κυρίαρχου μέρους, των καπιταλιστών, και γι'αυτό το λόγο χωρίς αφέλεια και αντικειμενικότητα αλλά απολογητικά. Η στενοκέφαλη και σχολαστική διατύπωση των αγοραίων αντιλήψεων, που γεννιούνται υποχρεωτικά στους φορείς αυτού του τρόπου παραγωγής, είναι πολύ διαφορετική από την παρόρμηση των πολιτικών οικονομολόγων Α.Σμίθ, Ρικάρντο, όπως και των φυσιοκρατών, να κατανοήσουν την εσωτερική συνάφεια.
Φετιχισμός http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B5%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 και Fetish http://en.wikipedia.org/wiki/Fetish
Θεωρίες για την Υπεραξία, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Τόμος 3, σελ 517.
[1] Ανάπτυξη του τοκοφόρου κεφαλαίου στη βάση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής [το τοκοφόρο κεφάλαιο σαν φετιχιστική μορφή του κεφαλαίου. Αγοραίοι οικονομολόγοι και αγοραίοι σοσιαλιστές για τον τόκο του κεφαλαίου]
Η μορφή του εισοδήματος και οι πηγές του εισοδήματος εκφράζουν τις σχέσεις της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής στην πιο φετιχιστική μορφή. Η ύπαρξή τους, όπως εμφανίζεται επιφανειακά, είναι χωρισμένη από την απόκρυφη συνάρτηση και από τα ενδιάμεσα μέρη που μεσολαβούν. Έτσι η γη γίνεται η πηγή της γαιοπροσόδου, το κεφάλαιο η πηγή του κέρδους και η εργασία η πηγή του μισθού εργασίας. Η στρεβλωμένη μορφή, με την οποία εκφράζεται η πραγματική αναστροφή, αναπαράγεται φυσικά στις αντιλήψεις των παραγόντων αυτού του τρόπου παραγωγής. Είναι ένα είδος έπαρσης χωρίς φαντασία, μια θρησκεία του αγοραίου. Οι αγοραίοι οικονομολόγοι-που διαφέρουν πολύ από τους ερευνητές της οικονομίας, στους οποίους ασκήσαμε κριτική-μεταφράζουν πράγματι τις αντιλήψεις, κίνητρα κλπ, των εξαρτημένων από την ίδια φορέων της καπιταλιστικής παραγωγής. Αντιλήψεις στις οποίες αντανακλάται μόνο η επιφανειακή τους επίφαση. Τις μεταφράζουν σε μία δογματική γλώσσα από τη σκοπιά του κυρίαρχου μέρους, των καπιταλιστών, και γι'αυτό το λόγο χωρίς αφέλεια και αντικειμενικότητα αλλά απολογητικά. Η στενοκέφαλη και σχολαστική διατύπωση των αγοραίων αντιλήψεων, που γεννιούνται υποχρεωτικά στους φορείς αυτού του τρόπου παραγωγής, είναι πολύ διαφορετική από την παρόρμηση των πολιτικών οικονομολόγων Α.Σμίθ, Ρικάρντο, όπως και των φυσιοκρατών, να κατανοήσουν την εσωτερική συνάφεια.
Ωστόσο από όλες αυτές τις μορφές το πιο ολοκληρωμένο φετίχ είναι το τοκοφόρο κεφάλαιο. Έχουμε ανάγει εδώ το αρχικό σημείο εκκίνησης του κεφαλαίου-το χρήμα-και τον τύπο Χ-Ε-Χ' στα δύο τους άκρα Χ-Χ'. Χρήμα που δημιουργεί περισσότερο χρήμα. Αυτός είναι ο αρχικός και γενικός τύπος του κεφαλαίου που έχει συνοψιστεί σε μια παράλογη περίληψη.
Η γη ή η φύση σαν πηγή της γαιοπροσόδου, δηλαδή της γαιοκτησίας, είναι ήδη αρκετά φετιχιστική. Αλλά μέσω μιας ευχάριστης σύγχυσης της αξίας χρήσης με την ανταλλακτική αξία παραμένει στη συνηθισμένη αντίληψη η φυγή από την παραγωγική δύναμη της φύσης, που με κάποια τσαρλατανιά προσωποποιείται στον γαιοκτήμονα.
Η γη ή η φύση σαν πηγή της γαιοπροσόδου, δηλαδή της γαιοκτησίας, είναι ήδη αρκετά φετιχιστική. Αλλά μέσω μιας ευχάριστης σύγχυσης της αξίας χρήσης με την ανταλλακτική αξία παραμένει στη συνηθισμένη αντίληψη η φυγή από την παραγωγική δύναμη της φύσης, που με κάποια τσαρλατανιά προσωποποιείται στον γαιοκτήμονα.
Η εργασία σαν πηγή του μισθού εργασίας,δηλαδή ενός ορισμένου μεριδίου του εργάτη από το προιόν του μέσω μιας ιδιαίτερης κοινωνικής μορφής της εργασίας, είναι μια αρκετά νόστιμη ιδέα. Η εργασία παρουσιάζεται σαν πηγή από το γεγονός ότι ο εργάτης αγοράζει από το προϊόν (το κεφάλαιο από υλική σκοπιά) μέσω της εργασίας του την άδεια να παράγει και κατέχει με την εργασία την πηγή, μέσω της οποίας επαναρέει σ'αυτόν ένα μέρος του προϊόντος του σαν πληρωμή από το ίδιο το προϊόν, που έχει το ρόλο του εργοδότη. Αλλά η συνηθισμένη αντίληψη βρίσκεται εδώ σε αρμονία με την όλη υπόθεση από το γεγονός ότι αν και συγχέει την εργασία με τη μισθωτή εργασία και γι'αυτό το λόγο το προιόν της μισθωτής εργασίας-τον μισθό εργασίας-με το προιόν της εργασίας, παραμένει παρ'όλα αυτά καθαρό για τον υγιή ανθρώπινο νου το εξής: ότι η ίδια η εργασία δημιουργεί τον μισθό της.
Για το κεφάλαιο, εφ'όσον παρατηρείται στο προτσές παραγωγής, παραμένει λίγο πολύ η αντίληψη ότι είναι ένα εργαλείο για να ψαρεύει ξένη εργασία. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν ''δίκαιο'' ή ''άδικο'', ''δικαιολογημένο'' ή ''αδικαιολόγητο'', όμως πάντοτε υποτίθεται και υπονοείται η σχέση καπιταλιστή και εργάτη.
Εφ'όσον το κεφάλαιο εμφανίζεται στο προτσές κυκλοφορίας, που προβάλλει στη συνηθισμένη αντίληψη ιδιαίτερα σαν κεφάλαιο του εμπόρου, σαν ένα είδος κεφαλαίου που εξυπηρετεί μια τέτοια δοσοληψία, το κέρδος συνοδεύεται από κάποια ακαθόριστη αντίληψη μιας γενικής εξαπάτησης ή ειδικά σαν να εξαπατά ο έμπορος το βιομήχανο καπιταλιστή ή και τον καταναλωτή, όπως ο βιομήχανος καπιταλιστής εξαπατεί τον εργάτη ή οι παραγωγοί ο ένας τον άλλο. Σε κάθε περίπτωση εδώ το κέρδος εξηγείται από την ανταλλαγή, από μια κοινωνική σχέση, ότι από ένα πράγμα.
Εφ'όσον το κεφάλαιο εμφανίζεται στο προτσές κυκλοφορίας, που προβάλλει στη συνηθισμένη αντίληψη ιδιαίτερα σαν κεφάλαιο του εμπόρου, σαν ένα είδος κεφαλαίου που εξυπηρετεί μια τέτοια δοσοληψία, το κέρδος συνοδεύεται από κάποια ακαθόριστη αντίληψη μιας γενικής εξαπάτησης ή ειδικά σαν να εξαπατά ο έμπορος το βιομήχανο καπιταλιστή ή και τον καταναλωτή, όπως ο βιομήχανος καπιταλιστής εξαπατεί τον εργάτη ή οι παραγωγοί ο ένας τον άλλο. Σε κάθε περίπτωση εδώ το κέρδος εξηγείται από την ανταλλαγή, από μια κοινωνική σχέση, ότι από ένα πράγμα.
Αντίθετα στο τοκοφόρο κεφάλαιο το φετίχ έχει ολοκληρωθεί. Είναι το έτοιμο κεφάλαιο-που αποτελεί ενότητα του προτσές παραγωγής και προτσές κυκλοφορίας-και γι'αυτό το λόγο αποφέρει ένα κέρδος σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Στη μορφή του τοκοφόρου κεφαλαίου ισχύει αυτός ο ορισμός χωρίς τη μεσολάβηση του προτσές παραγωγής και του προτσές κυκλοφορίας. Στο κεφάλαιο και το κέρδος μένει μόνο η ανάμνηση στο παρελθόν τους παρ'όλο που με τη διαφορετικότητα του κέρδους από την υπεραξία, το ομοιόμορφο κέρδος όλων των κεφαλαίων-το γενικό ποσοστό κέρδους-ήδη συσκοτίζεται πολύ από το κεφάλαιο, γίνεται σκοτεινό πράγμα και μυστήριο.
Στο τοκοφόρο κεφάλαιο ολοκληρώνεται το αυτόματο φετίχ, η αυτοαξιοποιούμενη αξία, το χρήμα που δημιουργεί χρήμα. Σε αυτή τη μορφή του δεν έχει πια τα σημάδια της γέννησής του. Η κοινωνική σχέση έχει ολοκληρωθεί σαν σχέση του πράγματος (χρήμα, εμπόρευμα) με τον εαυτό του.
H παραπέρα διερεύνηση για τον τόκο και τη σχέση του με το κέρδος δεν ανήκει εδώ. Όπως επίσης και η διερεύνηση σε ποιά σχέση χωρίζεται το κέρδος σε βιομηχανικό κέρδος και τόκο. Έτσι είναι καθαρό ότι το κεφάλαιο ολοκληρώνεται σε κεφάλαιο και τόκο σαν μια μυστηριώδης και αυτοδημιουργούμενη πηγή του τόκου, της αύξησής του. Έτσι σ'αυτή τη μορφή κατανοείται το κεφάλαιο από την γενικότερη αντίληψη. Είναι το κεφάλαιο αυτό καθ'αυτό (par excellence).
Τόμος 3, σελ 561
[...] Εφόσον όμως ολοκληρώνεται επίσης ο χαρακτήρας και η μορφή του κεφαλαίου, σαν η υποκειμενοποίηση των πραγμάτων και η εμπραγματοποίηση των υποκειμένων, η αντιστροφή της αιτίας και του αιτιατού, το θρησκευτικό quidproquo, η καθαρή μορφή του κεφαλαίου χ-χ', παρασταίνεται και εκφράζεται χωρίς νόημα και χωρίς καμιά μεσολάβηση. Το ίδιο και η αποστέωση των σχέσεων, η περιγραφή τους σαν ορισμένου κοινωνικού χαρακτήρα σχέσης των ανθρώπων με τα πράγματα, εντελώς διαφορετικά επεξεργασμένα από ό,τι στον απλό μυστικισμό (Mystification) του εμπορεύματος και του ήδη πιο περίπλοκου χαρακτήρα του χρήματος. Η μετουσίωση, ο φετιχισμός έχουν ολοκληρωθεί.
Σχόλιο: Ο Μάρξ τονίζει έναν αυξανόμενο φετιχισμό από τη μία πηγή εισοδήματος στην άλλη, σε μια πορεία ''φετιχιστικής'' ανέλιξης και αυτονόμησης του πλεονάσματος από τους όρους ύπαρξής του, τη γη και την εργασία (βλ. και την παρατήρησή του στη Κριτική του Προγράμματος της Γκότα για γη και εργασία). Ως φετιχισμό ο Μάρξ εννοεί την δομική ''ιδεολογική'' παραγνώριση της κοινωνικής σχέσης και τη φαινομενική υποκατάστασή της από ένα φυσικό δεδομένο, ένα πράγμα, που μοιάζει να έχει τις ιδιότητες που γεννά, στη πραγματικότητα, η κοινωνική σχέση. Έτσι, στη γαιοπρόσοδο, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Γη'' παρουσιάζεται σαν η πηγή του πλούτου, ή ο γαιοκτήμονας σαν η προσωποποίηση της πλουτοπαραγωγικής πηγής, και όχι η κοινωνική σχέση της γης με την ανθρώπινη εργασία υπό την εξουσία του γαιοκτήμονα. Στη μισθωτή εργασία, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Εργασία'' παρουσιάζεται σαν πλουτοπαραγωγική πηγή, και όχι η μισθωτή εργασία ως κοινωνική σχέση της ζωντανής εργασίας με τα μέσα παραγωγής υπό την εξουσία του κεφαλαιοκράτη. Στο τοκοφόρο κεφάλαιο, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Χρήμα'' (κεφάλαιο) παρουσιάζεται ως η πλουτοπαραγωγική πηγή, και όχι η σύνθετη κοινωνική σχέση που συνδέει τον ιδιοκτήτη του δανειακού κεφαλαίου με την κεφαλαιοκρατική παραγωγή, η οποία με τη σειρά της δεν είναι παρά η κοινωνική εκμεταλλευτική σχέση κεφαλαιοκράτη-μισθωτών εργατών-μέσων παραγωγής. Ο Μάρξ παρατηρεί μάλιστα, ότι η τελευταία φετιχιστική πραγμοποίηση, το Χρήμα που γεννά Χρήμα, είναι και το πιο ολοκληρωμένο, ''αυτόματο φετίχ'', γιατί παραγνωρίζει ένα πιο σύνθετο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων αν συγκριθεί με τις προηγούμενες δύο μορφές, και γιατί είναι το ''χρήμα που γεννά τον εαυτό του'' η μορφή φετιχισμού που μοιάζει να αυτονομείται περισσότερο από κάθε άλλη από τη γη/φύση και την ανθρώπινη εργασία.
Στο τοκοφόρο κεφάλαιο ολοκληρώνεται το αυτόματο φετίχ, η αυτοαξιοποιούμενη αξία, το χρήμα που δημιουργεί χρήμα. Σε αυτή τη μορφή του δεν έχει πια τα σημάδια της γέννησής του. Η κοινωνική σχέση έχει ολοκληρωθεί σαν σχέση του πράγματος (χρήμα, εμπόρευμα) με τον εαυτό του.
H παραπέρα διερεύνηση για τον τόκο και τη σχέση του με το κέρδος δεν ανήκει εδώ. Όπως επίσης και η διερεύνηση σε ποιά σχέση χωρίζεται το κέρδος σε βιομηχανικό κέρδος και τόκο. Έτσι είναι καθαρό ότι το κεφάλαιο ολοκληρώνεται σε κεφάλαιο και τόκο σαν μια μυστηριώδης και αυτοδημιουργούμενη πηγή του τόκου, της αύξησής του. Έτσι σ'αυτή τη μορφή κατανοείται το κεφάλαιο από την γενικότερη αντίληψη. Είναι το κεφάλαιο αυτό καθ'αυτό (par excellence).
Τόμος 3, σελ 561
[...] Εφόσον όμως ολοκληρώνεται επίσης ο χαρακτήρας και η μορφή του κεφαλαίου, σαν η υποκειμενοποίηση των πραγμάτων και η εμπραγματοποίηση των υποκειμένων, η αντιστροφή της αιτίας και του αιτιατού, το θρησκευτικό quidproquo, η καθαρή μορφή του κεφαλαίου χ-χ', παρασταίνεται και εκφράζεται χωρίς νόημα και χωρίς καμιά μεσολάβηση. Το ίδιο και η αποστέωση των σχέσεων, η περιγραφή τους σαν ορισμένου κοινωνικού χαρακτήρα σχέσης των ανθρώπων με τα πράγματα, εντελώς διαφορετικά επεξεργασμένα από ό,τι στον απλό μυστικισμό (Mystification) του εμπορεύματος και του ήδη πιο περίπλοκου χαρακτήρα του χρήματος. Η μετουσίωση, ο φετιχισμός έχουν ολοκληρωθεί.
Σχόλιο: Ο Μάρξ τονίζει έναν αυξανόμενο φετιχισμό από τη μία πηγή εισοδήματος στην άλλη, σε μια πορεία ''φετιχιστικής'' ανέλιξης και αυτονόμησης του πλεονάσματος από τους όρους ύπαρξής του, τη γη και την εργασία (βλ. και την παρατήρησή του στη Κριτική του Προγράμματος της Γκότα για γη και εργασία). Ως φετιχισμό ο Μάρξ εννοεί την δομική ''ιδεολογική'' παραγνώριση της κοινωνικής σχέσης και τη φαινομενική υποκατάστασή της από ένα φυσικό δεδομένο, ένα πράγμα, που μοιάζει να έχει τις ιδιότητες που γεννά, στη πραγματικότητα, η κοινωνική σχέση. Έτσι, στη γαιοπρόσοδο, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Γη'' παρουσιάζεται σαν η πηγή του πλούτου, ή ο γαιοκτήμονας σαν η προσωποποίηση της πλουτοπαραγωγικής πηγής, και όχι η κοινωνική σχέση της γης με την ανθρώπινη εργασία υπό την εξουσία του γαιοκτήμονα. Στη μισθωτή εργασία, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Εργασία'' παρουσιάζεται σαν πλουτοπαραγωγική πηγή, και όχι η μισθωτή εργασία ως κοινωνική σχέση της ζωντανής εργασίας με τα μέσα παραγωγής υπό την εξουσία του κεφαλαιοκράτη. Στο τοκοφόρο κεφάλαιο, η πραγμοποιημένη αφαίρεση ''Χρήμα'' (κεφάλαιο) παρουσιάζεται ως η πλουτοπαραγωγική πηγή, και όχι η σύνθετη κοινωνική σχέση που συνδέει τον ιδιοκτήτη του δανειακού κεφαλαίου με την κεφαλαιοκρατική παραγωγή, η οποία με τη σειρά της δεν είναι παρά η κοινωνική εκμεταλλευτική σχέση κεφαλαιοκράτη-μισθωτών εργατών-μέσων παραγωγής. Ο Μάρξ παρατηρεί μάλιστα, ότι η τελευταία φετιχιστική πραγμοποίηση, το Χρήμα που γεννά Χρήμα, είναι και το πιο ολοκληρωμένο, ''αυτόματο φετίχ'', γιατί παραγνωρίζει ένα πιο σύνθετο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων αν συγκριθεί με τις προηγούμενες δύο μορφές, και γιατί είναι το ''χρήμα που γεννά τον εαυτό του'' η μορφή φετιχισμού που μοιάζει να αυτονομείται περισσότερο από κάθε άλλη από τη γη/φύση και την ανθρώπινη εργασία.
Από τα παραπάνω μπορεί κανείς να συναγάγει τον εξής ''νόμο'' της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης. Όσο το κεφαλαιοκρατικό σύστημα περνά από τη γαιοπρόσοδο στη μισθωτή εργασία μέχρι και το ''χρήμα που γεννά χρήμα'' (ας δούμε τη τρίτη στιγμή ως ευρύτερη από το τοκοφόρο κεφάλαιο, ως κάθε διαδικασία Χ-ΔΧ), τόσο περισσότερο αυξάνεται και ολοκληρώνεται η φετιχοποίηση των κοινωνικών σχέσεων, και η λατρευτική απόδοση στο Κεφάλαιο μαγικών ιδιοτήτων και η επιθυμητική προσκόλληση στο χρήμα, καθώς και η συνειδησιακή παραγνώριση και πραγμοποίηση/φυσικοποίηση των πραγματικών κοινωνικών σχέσεων εκμετάλλευσης. Έχουμε, δηλαδή, ένα νόμο της επιθυμίας και της συνείδησης (φετιχοποίηση των κοινωνικών σχέσεων και πραγμοποίησή τους), που συνάγεται από ένα νόμο της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης. Ένα νόμο, μια συνάρτηση του Πραγματικού της κεφαλαιοκρατικής παραγωγικής διαδικασίας με το Συμβολικό των κοινωνικών σχέσεων, που αποδεικνύεται κάθε μέρα σήμερα, με την επιθυμητική επικράτηση του χρηματικού Φετίχ και την συνειδησιακή/ιδεολογική μυστικοποίηση (απόκρυψη) των εκμεταλλευτικών κοινωνικών σχέσεων, όπως εμφανίζεται στην καθημερινή συνείδηση στα κυρίαρχα, ''αγοραία'' θα έλεγε ο Μάρξ, αξιώματα της νεοκλασικής οικονομικής σκέψης (ο άνθρωπος ως εργασιακή δύναμη είναι απλά εμπόρευμα και ένας ακόμα συντελεστής παραγωγής, το κέρδος είναι η απόδοση της μονάδας του επενδυμένου κεφαλαίου και της συλλειτουργίας εξίσου όλων των συντελεστών παραγωγής, ο άνθρωπος μεγιστοποιητής ωφέλειας κ.α).
Αν η ολοκλήρωση του καπιταλισμού σημαίνει έναν αυξανόμενο εμπορευματοχρηματικό φετιχισμό και μια πραγμοποίηση των κοινωνικών σχέσεων (βλ. το περίφημο Ιστορία και Ταξική Συνείδηση του Λούκατς), η διαδικασία αυτή εκφράζεται με μια αυτονόμηση του Συμβολικού σε σχέση με το Πραγματικό, που αντικαθίσταται από μια συμβολοποιημένη-προσομοιωμένη πραγματικότητα, και η αυτονόμηση αυτή είναι αντίστοιχη της αυτονόμησης του Χρήματος και του Κεφαλαίου στις χρηματαγορές και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, σε σχέση με την άμεση κεφαλαιοκρατική παραγωγική διαδικασία. Με άλλα λόγια, βαθαίνει η διάκριση ανάμεσα στη λεγόμενη ''εικονική'' και τη λεγόμενη ''πραγματική'' οικονομία, το ''δυνητικό'' και το ''ενεργό'' κεφάλαιο κατά τον Μάρξ, και σε θεωρητικό επίπεδο, ο λεγόμενος ''μεταμοντερνισμός'' εκφράζει αυτή την επικράτηση του Σημείου και του Ομοιώματος, του Εικονικού/Δυνητικού πάνω στη τραχιά ύλη του Πραγματικού. Βλ. σχετικά και την παλαιότερη ανάρτηση http://bestimmung.blogspot.gr/2013/07/e-h.html
Έτσι λοιπόν, διακρίνουμε, στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και με κορυφαίο παράδειγμα της ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες (που δείχνουν και τί ηγεμονεύει παγκόσμια), την οριακή ολοκλήρωση του φετιχισμού και της πραγμοποίησης των κοινωνικών σχέσεων, άρα και την επικράτηση του Εικονικού πάνω στο Πραγματικό, τόσο στην οικονομία όσο και στη θεωρία. Έχουμε έναν σχετικά συνεκτικό τρόπο, λοιπόν, να κατανοήσουμε από κοινού φαινόμενα που μοιάζουν ασύμβατα, όπως το χρηματοπιστωτικό εποικοδόμημα της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής και ο ''μεταμοντερνισμός'. Πιο θεμελιακά, η λεγόμενη γλωσσολογική στροφή της φιλοσοφίας, στροφή στο συμβολικό από το πραγματικό, ήταν η αντανάκλαση της στροφής του κεφαλαίου από την άμεση παραγωγική διαδικασία στον κόσμο των τιτλοποιημένων συμβολικών αξιών (με αναφορά στις πραγματικές αξίες) της χρηματοπιστωτικής σφαίρας. Και η Κρίση, τόσο στο ένα όσο και στο άλλο επίπεδο, δεν είναι παρά η εκδήλωση αυτού του χάσματος ανάμεσα στο Συμβολικό και το Πραγματικό, μια ''Κρίση Αξιών'', οικονομική και πολιτισμική αλλά και θεωρητική.
Στο επίπεδο μιας κλαδικής ανάλυσης της οικονομίας, το πέρασμα από το Πραγματικό στο Συμβολικό, σημαίνει την αύξουσα βαρύτητα στην οικονομία των τομέων παραγωγής που σχετίζονται λιγότερο με τη πραγματική τριβή των υλικών και της χειρωνακτικής εργασίας και περισσότερο με το συμβολικό των υπηρεσιών, της διανοητικής εργασίας.
Τόμος 1, σελ 459-460
Φαινόμενα του καπιταλισμού στο πεδίο της άυλης παραγωγής
Κατά την μη υλική παραγωγή, ακόμα και όταν γίνεται καθαρά για την ανταλλαγή, όταν δηλαδή παράγει εμπορεύματα, δύο πράγματα είναι δυνατά:
1) Καταλήγει σε εμπορεύματα, σε αξίες χρήσης, που έχουν διαφορετική και αυτοτελή από τους παραγωγούς και τους καταναλωτές μορφή, μπορούν δηλαδή να υπάρχουν σε ένα ενδιάμεσο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωση, μπορούν επομένως στο ενδιάμεσο αυτό χρονικό διάστημα να κυκλοφορούν σαν εμπορεύματα που πουλιούνται, όπως γίνεται με βιβλία, με πίνακες, κοντολογής με όλα τα προιόντα της τέχνης, τα οποία διαφέρουν από την καλλιτεχνική δημιουργία που τα φτιάχνει. Εδώ η καπιταλιστική παραγωγή χρησιμοποιείται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα, όταν λ.χ ένας συγγραφέας εκμεταλλεύεται έναν αριθμό από πολλούς άλλους βοηθούς για να εκδόσει ένα κοινό έργο-λ.χ μιαν Εγκυκλοπαίδεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις η υπόθεση περιορίζεται εδώ στη μεταβατική μορφή προς την κεφαλαιοκρατική παραγωγή, δηλαδή το γεγονός ότι οι διάφοροι επιστημονικοί ή καλλιτεχνικοί παραγωγοί, βιοτέχνες ή επαγγελματίες, εργάζονται για ένα κοινό εμπορικό κεφάλαιο των βιβλιοπωλών, μια σχέση που δεν έχει καμιά δουλειά με την καθεαυτό κεφαλαιοκρατική παραγωγή και που η ίδια η σχέση δεν έχει ακόμα υπαχθεί τυπικά σ'αυτήν. Ότι σ'αυτές τις μεταβατικές μορφές η εκμετάλλευση της εργασίας φτάνει τα ανώτατα όρια, δεν αλλάζει τίποτε την υπόθεση.
Έτσι λοιπόν, διακρίνουμε, στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και με κορυφαίο παράδειγμα της ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες (που δείχνουν και τί ηγεμονεύει παγκόσμια), την οριακή ολοκλήρωση του φετιχισμού και της πραγμοποίησης των κοινωνικών σχέσεων, άρα και την επικράτηση του Εικονικού πάνω στο Πραγματικό, τόσο στην οικονομία όσο και στη θεωρία. Έχουμε έναν σχετικά συνεκτικό τρόπο, λοιπόν, να κατανοήσουμε από κοινού φαινόμενα που μοιάζουν ασύμβατα, όπως το χρηματοπιστωτικό εποικοδόμημα της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής και ο ''μεταμοντερνισμός'. Πιο θεμελιακά, η λεγόμενη γλωσσολογική στροφή της φιλοσοφίας, στροφή στο συμβολικό από το πραγματικό, ήταν η αντανάκλαση της στροφής του κεφαλαίου από την άμεση παραγωγική διαδικασία στον κόσμο των τιτλοποιημένων συμβολικών αξιών (με αναφορά στις πραγματικές αξίες) της χρηματοπιστωτικής σφαίρας. Και η Κρίση, τόσο στο ένα όσο και στο άλλο επίπεδο, δεν είναι παρά η εκδήλωση αυτού του χάσματος ανάμεσα στο Συμβολικό και το Πραγματικό, μια ''Κρίση Αξιών'', οικονομική και πολιτισμική αλλά και θεωρητική.
Στο επίπεδο μιας κλαδικής ανάλυσης της οικονομίας, το πέρασμα από το Πραγματικό στο Συμβολικό, σημαίνει την αύξουσα βαρύτητα στην οικονομία των τομέων παραγωγής που σχετίζονται λιγότερο με τη πραγματική τριβή των υλικών και της χειρωνακτικής εργασίας και περισσότερο με το συμβολικό των υπηρεσιών, της διανοητικής εργασίας.
Τόμος 1, σελ 459-460
Φαινόμενα του καπιταλισμού στο πεδίο της άυλης παραγωγής
Κατά την μη υλική παραγωγή, ακόμα και όταν γίνεται καθαρά για την ανταλλαγή, όταν δηλαδή παράγει εμπορεύματα, δύο πράγματα είναι δυνατά:
1) Καταλήγει σε εμπορεύματα, σε αξίες χρήσης, που έχουν διαφορετική και αυτοτελή από τους παραγωγούς και τους καταναλωτές μορφή, μπορούν δηλαδή να υπάρχουν σε ένα ενδιάμεσο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωση, μπορούν επομένως στο ενδιάμεσο αυτό χρονικό διάστημα να κυκλοφορούν σαν εμπορεύματα που πουλιούνται, όπως γίνεται με βιβλία, με πίνακες, κοντολογής με όλα τα προιόντα της τέχνης, τα οποία διαφέρουν από την καλλιτεχνική δημιουργία που τα φτιάχνει. Εδώ η καπιταλιστική παραγωγή χρησιμοποιείται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα, όταν λ.χ ένας συγγραφέας εκμεταλλεύεται έναν αριθμό από πολλούς άλλους βοηθούς για να εκδόσει ένα κοινό έργο-λ.χ μιαν Εγκυκλοπαίδεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις η υπόθεση περιορίζεται εδώ στη μεταβατική μορφή προς την κεφαλαιοκρατική παραγωγή, δηλαδή το γεγονός ότι οι διάφοροι επιστημονικοί ή καλλιτεχνικοί παραγωγοί, βιοτέχνες ή επαγγελματίες, εργάζονται για ένα κοινό εμπορικό κεφάλαιο των βιβλιοπωλών, μια σχέση που δεν έχει καμιά δουλειά με την καθεαυτό κεφαλαιοκρατική παραγωγή και που η ίδια η σχέση δεν έχει ακόμα υπαχθεί τυπικά σ'αυτήν. Ότι σ'αυτές τις μεταβατικές μορφές η εκμετάλλευση της εργασίας φτάνει τα ανώτατα όρια, δεν αλλάζει τίποτε την υπόθεση.
2) Η παραγωγή δεν μπορεί να χωριστεί από την πράξη του παράγειν, όπως γίνεται σε όλους τους εκτελεστές καλλιτέχνες, ρήτορες, ηθοποιούς, δασκάλους, γιατρούς, παπάδες κλπ. Και εδώ μόνο σε μικρή έκταση συντελείται κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής λόγω της φύσης του πράγματος μπορεί να συντελείται μόνο σε μερικές σφαίρες. Λογουχάρη στα εκπαιδευτικά ιδρύματα οι δάσκαλοι μπορούν να είναι μόνο μισθωτοί εργάτες για τον επιχειρηματία του εκπαιδευτικού ιδρύματος. Τέτοια εκπαιδευτικά εργοστάσια υπάρχουν πολυάριθμα στην Αγγλία. Παρ'όλο που οι δάσκαλοι δεν είναι παραγωγικοί εργάτες σε σχέση με τους μαθητές, είναι σε σχέση με τον επιχειρηματία τους. Ο επιχειρηματίας, ανταλλάσσει το κεφάλαιό του με την εργατική τους δύναμη και με αυτήν τη διαδικασία πλουτίζει. Το ίδιο γίνεται με τις θεατρικές επιχειρήσεις, με τις επιχειρήσεις κέντρων διασκέδασης κλπ. Απέναντι στο κοινό ο ηθοποιός φέρεται σαν καλλιτέχνης, απέναντι όμως στον επιχειρηματία του είναι παραγωγικός εργάτες. Όλα αυτά τα φαινόμενα της κεφαλαιοκρατίας παραγωγής στον τομέα αυτό είναι τόσο ασήμαντα, όταν συγκριθούν με το σύνολο της παραγωγής, ώστε μπορούν να μην παίρνονται καθόλου υπόψη.
Σχόλιο: Ο τριτογενής τομέας υπηρεσιών, που την εποχή του Μάρξ ''μπορεί να μην παίρνεται καθόλου υπόψη'',σήμερα κυριαρχεί στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, και δεν είναι παρά σημάδι παρακμής του ιστορικού καπιταλισμού, που βασίστηκε στον δυτικό βιομηχανικό υλικό πολιτισμό, και σχηματισμού των υλικών προϋποθέσεών μιας κοινοπολιτείας μετά τον καπιταλισμό.
Σχόλιο: Ο τριτογενής τομέας υπηρεσιών, που την εποχή του Μάρξ ''μπορεί να μην παίρνεται καθόλου υπόψη'',σήμερα κυριαρχεί στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, και δεν είναι παρά σημάδι παρακμής του ιστορικού καπιταλισμού, που βασίστηκε στον δυτικό βιομηχανικό υλικό πολιτισμό, και σχηματισμού των υλικών προϋποθέσεών μιας κοινοπολιτείας μετά τον καπιταλισμό.
Πηγή : bestimmung
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου