Άγις Στίνας : Περί "Κοινωνικοποιήσεων"

Άγις Στίνας

 *Από το περιοδικό «Άνθη του Κακού», τεύχος 2, Χειμώνας 1988, που το αναδημοσίευσε από την αναρχική εφημερίδα «Αλληλεγγύη».

Θα σταθούμε πολύ γενικά στις κοινωνικοποιήσεις. Τι ήταν οι κοινωνικοποιήσεις για το επαναστατικό εργατικό κίνημα και τι είναι αυτές που πραγματοποιεί το ΠΑΣΟΚ και που, όπως είπε ο κ. Παπανδρέου, αυτό ξεχωρίζει το ΠΑΣΟΚ από τα Κομμουνιστικά κόμματα που αντί να κοινωνικοποιούν, αυτά κρατικοποιούν τις επιχειρήσεις.

Η άμεση κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής αναγραφόταν στα προγράμματα όλων των εργατικών κομμάτων και των αναρχοσυνδικαλιστικών οργανώσεων. Όλα τα μέσα παραγωγής, είτε αυτά ανήκουν σε ιδιώτες, είτε σε εταιρείες, είτε σε τραστ, είτε σε αυτόνομους οργανισμούς, είτε στο κράτος, γίνονταν κτήμα ολόκληρης της κοινωνίας και τη διεύθυνση τους ανελάμβαναν οι άμεσοι παραγωγοί. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να ανατραπεί το εκμεταλλευτικό καθεστώς, να διαλυθεί το κράτος όπως και κάθε άλλος καταναγκαστικός μηχανισμός και η εξουσία να περάσει στις εργαζόμενες μάζες, μέσω των εργατικών συμβουλίων, οργάνων που τα δημιουργούν οι ίδιες οι μάζες, που τα μέλη τους εκλέγονται και ανακαλούνται απ’ αυτές, που λογοδοτούν σ’ αυτές και είναι υπεύθυνα απέναντι τους.

Εάν υποθέσουμε ότι οι επιχειρήσεις, που «κοινωνικοποιεί» το ΠΑΣΟΚ, περνάν πράγματι στα χέρια των εργατών και των υπαλλήλων που δουλεύουν σ’ αυτές και τότε ακόμα θα είχαμε απλώς μετοχικές εταιρείες με μετόχους αυτούς τους εργάτες και υπαλλήλους. Θα λειτουργούσαν μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία και σύμφωνα με τους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας. Τέτοιες προσπάθειες συγκρότησης «σοσιαλιστικών» επιχειρήσεων με ίσα δικαιώματα, ίσα καθήκοντα και ίσο για όλους ημερομίσθιο, ανεξάρτητα από βαθμό και ειδικότητα, είχαν γίνει πολλές στο παρελθόν από προ μαρξιστικούς σοσιαλιστές ή από ομάδες προχωρημένων εργατών. Όλες είχαν την ίδια τύχη, είτε υπόκυψαν στον ανταγωνισμό των όμοιων καπιταλιστικών επιχειρήσεων και διαλύθηκαν, είτε κατάληξαν κι αυτές σε καθαρά καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Αλλά οι δήθεν κοινωνικοποιημένες κρατικές επιχειρήσεις του ΠΑΣΟΚ δεν έχουν καμιά σχέση με τις παραπάνω. Όλη η υπόθεση της «κοινωνικοποίησης», που τόση προβολή της έγινε, περιορίζεται στην εκλογή εργατών αντιπροσώπων σε μια επιτροπή που κι αυτής οι αρμοδιότητες είναι συμβουλευτικές. Στην επιτροπή θα συμμετέχουν και άλλοι «φορείς» και η «συμβουλευτική» ψήφος των εργατών θα είναι πάντα μειοψηφία.

Οι «κοινωνικοποιήσεις» του ΠΑΣΟΚ δεν είναι τίποτε άλλο από σαπουνόφουσκες, απ’ αυτές που διαβάζουμε ή ακούμε κάθε μέρα στον τύπο ή στα μαζικά μέσα «ενημέρωσης».

Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρχει τίποτε μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία που να έχει μια οποιαδήποτε σχέση με τον Σοσιαλισμό. Σ’ αυτό ξεχωρίζει η σοσιαλιστική επανάσταση από την αστική. Ενώ η αστική επανάσταση δεν είχε παρά να καταργήσει τα εμπόδια και να επιτρέψει την πλήρη ανάπτυξη μιας καπιταλιστικής παραγωγής ήδη ανεπτυγμένης μέσα στους κόλπους της παλιάς κοινωνίας, η σοσιαλιστική επανάσταση πρέπει να μεταμορφώσει συνειδητά την κοινωνία. Και το ουσιαστικό περιεχόμενο αυτής της μεταμόρφωσης είναι η κατάργηση της διαίρεσης της κοινωνίας σε διευθύνοντες και διευθυνόμενους. Η κατάργηση αυτού του θεμέλιου κάθε εκμεταλλευτικής κοινωνίας και η ανάληψη όλων των εξουσιών και όλων των αρμοδιοτήτων από τις ίδιες τις εργαζόμενες μάζες. Τότε μόνον η παραγωγή και η οικονομία κοινωνικοποιούνται, γίνονται δηλαδή πραγματικά κτήμα ολόκληρης της κοινωνίας. Όλα τα άλλα είναι χονδροειδής απάτη.

Αυτό που γίνεται στην Ελλάδα, γίνεται και σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες δίχως ντόρο, δίχως νταϊλίκια και δίχως την ετικέτα της σοσιαλιστικής αλλαγής.

Οι κρατικοποιήσεις, η αύξηση του όγκου των κρατικών επενδύσεων, ο απόλυτός έλεγχος του κράτους στην οικονομία, η διαρκώς και σε μεγαλύτερη κλίμακα επέκταση του κρατικού ελέγχου σ’ όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής, είναι ένα φαινόμενο που παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις σ’ όλες τις χώρες, με μια διαφορά μόνο στους ρυθμούς και στα μέσα. Το κράτος μετατρέπεται σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες από όργανο προστασίας της άρχουσας τάξης σε διευθυντή και συντονιστή της οικονομίας. Αυτή η μετατροπή δεν παρουσιάζει τίποτε το παράδοξο. Η εκμεταλλευτική κοινωνία περνάει από τη βασιλεία του χρηματιστικού κεφαλαίου, των τραστ και των μονοπωλίων σε μια άλλη, στην αμέσως επόμενη φάση: στον κρατικό ή πιο σωστά στον γραφειοκρατικό καπιταλισμό.

Αυτή η γραφειοκρατικοποίηση επιφέρει βαθιές τροποποιήσεις στη διάρθρωση και στη λειτουργία της κοινωνίας. Η κοινωνία κυριαρχείται από μια γραφειοκρατική ιεραρχική διάρθρωση και μεταμορφώνεται σ’ ένα πολύπλοκο σύστημα πυραμίδων. Οι σχέσεις εκμετάλλευσης στην γραφειοκαπιταλιστική κοινωνία παίρνουν όλο και περισσότερο τη μορφή ιεραρχικών σχέσεων. Το φαινόμενο ήταν γνωστό πολύ γενικά από πριν πολλά χρόνια. Ο Ένγκελς στην κριτική του στο πρόγραμμα της Ερφούρτης έγραφε για όσους πίστευαν ότι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και το σχέδιο κάνουν σοσιαλισμό: «Η φράση: η έλλειψη σχεδίου που έχει την αιτία της στη φύση της ιδιωτικής καπιταλιστικής παραγωγής, χρειάζεται πολύ διόρθωση. Εγώ ξέρω μια καπιταλιστική παραγωγή σαν κοινωνική μορφή, σαν οικονομική φάση, μια ιδιωτική καπιταλιστική παραγωγή σαν ένα φαινόμενο πουσυμβαίνει έτσι ή αλλιώς μέσα στη φάση αυτή. Γιατί τι θα πει καπιταλιστική ιδιωτική παραγωγή; Παραγωγή από έναν και μόνο επιχειρηματία που όμως τείνει να γίνει εξαίρεση. Καπιταλιστική παραγωγή από ανώνυμες εταιρείες δεν είναι πια ιδιωτική παραγωγή, αλλά παραγωγή για τον συνεταιρικό λογαριασμό πολλών. Και όταν από τις ανώνυμες εταιρείες περάσουμε στα τραστ που εξουσιάζουν και μονοπωλούν ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους, βλέπουμε ότι εκεί παύει όχι μόνον η ιδιωτική παραγωγή, αλλά και η έλλειψη σχεδίου.» Και στο Αντιντύριγκ, ανάμεσα σε πολλά άλλα σχετικά με τον κρατικό καπιταλισμό, γράφει: «...Ιδιοποίηση των μεγάλων οργανισμών παραγωγής και συγκοινωνίας πρώτα από μετοχικές εταιρείες, αργότερα από τραστ και τελευταία από το ίδιο το κράτος. Η αστική τάξη αποδείχνεται πια μια περιττή τάξη. Όλες τις κοινωνικές της λειτουργίες τις εκτελούν τώρα πληρωμένοι υπάλληλοι...»

Πολλοί από τους παλιούς επαναστάτες θεωρούσαν αναπόφευκτη τη γραφειοκρατικοποίηση της καπιταλιστικής κοινωνίας, εάν φυσικά δεν ανέτρεπε το καπιταλιστικό καθεστώς η εργατική τάξη πριν αυτό φτάσει σ’ αυτή του τη φάση. Και για όλους αυτούς όχι μόνον η κρατικοποίηση της παραγωγής και το σχέδιο δίχως την εξουσία των μαζών δεν ήταν απόδειξη και εγγύηση του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της κοινωνίας, αλλά αντίθετα σήμαινε μια ριζική επιδείνωση των ταξικών ανταγωνισμών και μια πιο βαριά και πιο πλήρη μορφή της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης.

Ο «σοσιαλιστικός» λοιπόν μετασχηματισμός δεν είναι άλλο από τον γραφειοκρατικό μετασχηματισμό της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, μετασχηματισμό που καθορίζεται από τους οικονομικούς νόμους αυτής της κοινωνίας.

Και μόνον το γεγονός ότι ο «σοσιαλιστικός αυτός μετασχηματισμός» πραγματοποιείται από το ΠΑΣΟΚ, από το κόμμα δηλαδή που κατέχει την εξουσία και από το κράτος, αρκεί για να μας δείξει ότι σ’ αυτόν το «σοσιαλιστικό» μετασχηματισμό δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρχει ούτε ίχνος σοσιαλισμού.

Ο Σοσιαλισμός, η κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πνευματική χειραφέτηση των λαϊκών μαζών δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνον απ’ αυτές τις ίδιες τις εργαζόμενες μάζες, όταν αυτές βρουν στον ίδιο τον εαυτό τους τη συνείδηση, τη δύναμη και την θέληση να ανατρέψουν το εκμεταλλευτικό καθεστώς και να πάρουν στα χέρια τους τη διεύθυνση της κοινωνίας.

Δεν υπάρχει πιο παράλογη και πιο επικίνδυνη για τις μάζες αυταπάτη απ’ το να πιστεύουν ότι είναι δυνατόν η κοινωνική τους απελευθέρωση να πραγματοποιηθεί από το κράτος και το κόμμα. Αυτό θα έπρεπε να σημαίνει: ότι το οικονομικό στρώμα που κατέχει την εξουσία, διευθύνει την οικονομία και διαχειρίζεται τον κοινωνικό πλούτο, όχι μόνον δεν θα επωφεληθεί απ’ αυτό και δεν θα δημιουργήσει προνόμια για τον εαυτό του, αλλά αντίθετα, θα μεταβιβάζει συνειδητά τις εξουσίες του, έστω και με δόσεις, στις λαϊκές μάζες μέχρι που να διαλυθεί αυτό το ίδιο μέσα σε μια αταξική κοινωνία ισότητας, ελευθερίας, δίχως κράτος, χωροφύλακες, δεσμοφύλακες, κτλ. Αυτό ούτε έγινε ποτέ στην ιστορία, ούτε και πρόκειται να γίνει και μόνον οι ηλίθιοι μπορούν να πιστέψουν αυτούς που το υπόσχονται.