(Ξανα)διαβάζοντας το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα

Θανάσης Γκιούρας, Θωμάς Νουτσόπουλος (*)

Πώς διαβάζει κανείς το Κεφάλαιο τον εικοστό πρώτο αιώνα; Πώς μιλά γι’ αυτό; Μια πρώτη απάντηση θα ήταν: αντικρίζοντας ψύχραιμα το νεωτερικό παρόν, το οποίο φαίνεται να ακυρώνει τις ιδέες, τις υποσχέσεις και τα κελεύσματα που το έχουν αναθρέψει και να πραγματώνει τις αστικές ευχές ως αστικές κατάρες: την υπόσχεση του «Πλούτου των Εθνών» ως αδιάκοπη ένδεια, τη γενίκευση της ευημερίας ως γενική εξαθλίωση, το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ως αποκτήνωση, την ειρηνική ανάπτυξη του κοινωνικού βίου ως αέναη σύγκρουση για υλικούς πόρους.

Εν ολίγοις: Οι υλικές συνθήκες από όροι πραγμάτωσης του ανθρώπινου βίου μετατρέπονται σε όρους απειλής και απαξίωσής του. Ενώ η δυναμική αυτή διέπει τον σύγχρονο ορίζοντα, οι απαρχές της, τα στοιχεία που την ορίζουν, εντοπίζονται ακριβώς την περίοδο συγγραφής του Κεφαλαίου από τον Μαρξ: η εκμηχάνιση της παραγωγής σε συνδυασμό με την εντατικοποίηση της εργασίας, η δίχως άλλο αιματοβαμμένη διάνοιξη της διεθνούς αγοράς, η συστηματική υπονόμευση των υποσχέσεων της Γαλλικής Επανάστασης, με αποτέλεσμα την ντε φάκτο υποδούλωση και εξαθλίωση του εργατικού κόσμου, αποτελούν βασικές αφετηρίες για τη σύνταξη μιας κριτικής της πολιτικής οικονομίας στην οποία προβαίνει συστηματικά ο Μαρξ.

Σαν Σήμερα Οι Μαρξ, Ένγκελς Δημοσίευσαν Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

Σαν σήμερα οι Μαρξ, Ένγκελς δημοσίευσαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Εμείς διαλέξαμε ορισμένα αποσπάσματα που και σήμερα νομίζουμε ότι έχουν ιδιαίτερη αξία. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε μια παραίνεση του Μαρξ: «Να μας χειροκροτάτε λιγότερο και να μας διαβάζεται περισσότερο»
 
Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος
 
Κεφάλαιο 1: Αστοί και Προλετάριοι
 
Η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη, καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονταν σε ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους, έκαναν αδιάκοπο αγώνα, πότε καλυμμένο, πότε ανοιχτό, έναν αγώνα που τελείωνε κάθε φορά με έναν επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την από κοινού καταστροφή των τάξεων που αγωνίζονταν. Στις προηγούμενες εποχές της ιστορίας βρίσκουμε σχεδόν παντού μια πλήρη διαίρεση της κοινωνίας σε διάφορες κλειστές τάξεις, μια πολύτροπη διαβάθμιση των κοινωνικών θέσεων. 

23 Φλεβάρη 1917 Ξεσπά Η Φεβρουαριανή Επανάσταση

Επιμέλεια Αργυρώ Κραββαρίτη

23 Φλεβάρη 1917 ξεσπά στην Αγία Πετρούπολη η Φεβρουαριανή Επανάσταση, που θα οδηγήσει στις 2 Μαρτίου του 1917 στην πτώση του Τσάρου και τον τερματισμό της χιλιόχρονης βασιλείας στη Ρωσία.

H EΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Των ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΑΓΚΑ, επίκουρου καθηγητή Ιστορίας
Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου
και του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕΟΝΤΙΔΗ υπ.δρος Ιστορίας Πανεπιστημίου Λομονοσοφ

Οι έντονες αντιπαραθέσεις, οι οποίες χαρακτήριζαν την τσαρική Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα και οδήγησαν στην επανάσταση του 1905, παρά τις περιορισμένες προσπάθειες μεταρρυθμίσεων του πρωθυπουργού Στολίπιν (1906-1911), οξύνθηκαν στο έπακρο το 1914 λόγω της συμμετοχής την χώρας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αχανής αυτοκρατορία των Ρομανόφ αποδείχτηκε γίγαντας με πήλινα πόδια όταν η μακρόχρονη πολεμική σύγκρουση απαίτησε από την κοινωνία το σύνολο των δυνάμεών της και την οδήγησε στα όρια των ήδη περιορισμένων αντοχών της. Η λειτουργία της πολεμικής μηχανής στηριζόταν στη συνεχώς αυξανόμενη φορολογία και την έκδοση πληθωριστικού χρήματος.

Θεμέλιο Xειραφέτησης, Για Το Παρόν Και Το Μέλλον! / του Βασίλη Μηνακάκη

του Βασίλη Μηνακάκη

Στα 140 χρόνια από τη κυκλοφορία του Κεφαλαίου, το έργο και ο συγγραφέας του αντιμετωπίζονταν ως εκφραστές μιας προσέγγισης που αντιστοιχεί σε τσιμινιέρες, κλωστικές μηχανές, ατμόπλοια και χειρώνακτες εργάτες, αλλά απέχει έτη φωτός από τις κοινωνίες του διαδικτύου, των υπηρεσιών, της «παγκοσμιοποίησης», του λογιστικού χρήματος. Άλλοι, πάλι, εμφανίζονταν να «αναγνωρίζουν» τον Μαρξ ως κοινωνιολόγο και φιλόσοφο, αλλά όχι ως υπολογίσιμο οικονομολόγο.

Δέκα χρόνια αργότερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ήταν το «1989 του υπαρκτού καπιταλισμού» –η σχεδόν δεκαετής κρίση του και η αποκαθήλωση των ιδεολογημάτων περί του ρυθμιστικού ρόλου που έχει η «αόρατη χειρ» της ελεύθερης αγοράς– ο καταλύτης αυτής της αλλαγής. Τώρα πλέον ο Μαρξ είναι στα γραπτά κάθε έγκριτου οικονομολόγου. Ως και ο «πολύς» Πικετί ονόμασε πρόσφατο έργο του Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα.

Το Ίχνος Του Οκτώβρη Σήμερα – Μεγαλείο Και Τραγωδία Μιας Μεγάλης Επανάστασης / Του Δημήτρη Μπελαντή

Του Δημήτρη Μπελαντή

Η συμπλήρωση εκατό ετών από το 1917 και τις δύο μεγάλες ρωσικές επαναστάσεις του, αυτήν του Φλεβάρη και εκείνη του Οκτώβρη , παρέχει την σοβαρή ευκαιρία στον ιστορικό αλλά και στον κάθε ενεργό πολίτη, ιδίως σε όσους/ες μετέχουμε στην παράδοση της κομμουνιστικής Αριστεράς, στην χώρα μας και διεθνώς, να ξανασκεφτούμε την πορεία του ιστορικού κομμουνισμού και του μαρξισμού στον 20ο αιώνα. Και, όπως έγραψε ο σημαντικότατος μαρξιστής συγγραφέας Σαρλ Μπετελέμ το 1977 («Οι ταξικοί αγώνες στην ΕΣΣΔ 1923-1930» τ. Β’, Αθήνα 1977, εκδόσεις Ράππα, νεότερη έκδοση Κουκκίδα 2005, ), να αποπειραθούμε να βάλουμε την αντίφαση πάνω από την ενότητα, την συνθετότητα πάνω από την υπεραπλούστευση. Γιατί, το «διαρκές 1917» υπήρξε μια αναπόφευκτα σύνθετη πολιτική και ιδεολογική διαδικασία και, όσο και αν μας θέλγει ακόμη και σήμερα ο ισχυρός απόηχός του και μας δίνει δύναμη για τους αγώνες του σήμερα, έθεσε αναγκαστικά τα προβλήματα των ορίων του τότε ιστορικού μαρξισμού αλλά και των διαρκών αντιφάσεων του μαρξιστικού θεωρητικού οικοδομήματος μονιμότερα. Αυτή ήταν, άλλωστε, και η μεγαλύτερη μακροχρόνια συνεισφορά του: αν δεν είχε υπάρξει το «1917» και όσα το ακολούθησαν στον 20ο αιώνα, τα ζητήματα της σοσιαλιστικής εξουσίας δεν θα είχαν τεθεί και δεν θα είχε επιχειρηθεί η επίλυσή τους, έστω με αβέβαιο, αχαρτογράφητο και πολύ δύσκολο τρόπο. Και ο μαρξισμός θα είχε γνωρίσει έναν πρόωρο και αναντίστρεπτο θάνατο. Θα καταθέσουμε, λοιπόν, ορισμένες πρώτες σκέψεις για την αποτίμηση των δύο επαναστάσεων του 1917.

Σαν Σήμερα Το 1996, Έφυγε Από Τη Ζωή Ο Μιχάλης Ράπτης

Γνωστός και ως «Πάμπλο», ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, διατέλεσε γραμματέας της Δ΄Διεθνούς, ενώ έπαιξε ηγετικό ρόλο στις επαναστάσεις κατά της αποικιοκρατίας που ξέσπασαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Ο Μ. Ράπτης αυτοπροσδιοριζόταν ως απόλυτος οπαδός της ουτοπίας και ως άνθρωπος που οτιδήποτε ανθρώπινο δεν του είναι ξένο και έλεγε: «αν δεν έχει κανείς ένα όραμα, αν δε θέλει να ξεπεράσει το παρόν στο όνομα πάντα της πραγματικότητας, αν δεν τείνει πάντα σε κάτι πάνω απ’τα παρόντα, είναι χαμένος. Η ουτοπία είναι κίνητρο προς κάτι το καλύτερο- και ευτυχώς που υπάρχει».

 

Τους κυριότερους σταθμούς της πολιτικής του δράσης περιγράφει ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος, λίγο μετά τον θάνατό του, στις 17 Φεβρουαρίου του 1996: «Ο Μιχάλης Ράπτης, γνωστός και ως «Πάμπλο», γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 24 Αυγούστου 1911 και τελείωσε το Πολυτεχνείο της Αθήνας, ενώ συνέχισε με σπουδές πολεοδομίας και στατιστικής στο Παρίσι.

Η Προλεταριακή Δημόσια Σφαίρα

Η έκδοση αυτή εστιάζει στο ζήτημα της οργάνωσης του ταξικού ανταγωνιστικού κινήματος, όχι όμως από τη σκοπιά της συγκρότησης μιας διαχωρισμένης συλλογικότητας που εμφορείται από λιγότερο ή περισσότερο πρωτοποριακές αντιλήψεις, αλλά από τη σκοπιά της δημιουργίας της αναγκαίας μορφής μεσολάβησης μέσω της οποίας οι κατακερματισμένες και αλυσιτελείς εμπειρίες αντίθεσης και αγώνα ενάντια στις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις μπορούν να συνδυαστούν σε μια θεωρητικά μεσολαβημένη συνείδηση, σε έναν τρόπο ζωής και αγώνα, σε μια συλλογική πρακτική μέσα από την οποία θα μπορέσουμε να καταργήσουμε και να μετασχηματίσουμε τις υφιστάμενες κοινωνικές συνθήκες και σχέσεις, να κινηθούμε δηλαδή προς την κατεύθυνση της κατάργησης του κεφαλαίου και όλων των αλλοτριωτικών του μεσολαβήσεων (χρήμα, μισθωτή εργασία, κράτος, ιδιότητα του πολίτη, θέαμα κ.ο.κ.).

Για να προσεγγίσουμε αυτό το ζήτημα υιοθετήσαμε την έννοια της προλεταριακής δημόσιας σφαίρας που εισήγαγαν οι Oskar Negt και Alexander Kluge στο βιβλίο Öffentlichkeit und Erfahrung: Zur Organisationsanalyse von bürgerlicher und proletarischer Öffentlichkeit (Δημόσια Σφαίρα και Εμπειρία. Μια ανάλυση της αστικής και της προλεταριακής δημόσιας σφαίρας), το οποίο εκδόθηκε το 1972 στη Γερμανία. Οι μαρξιστές αυτοί όρισαν τη δημόσια σφαίρα ως την αναγκαία μεσολάβηση ανάμεσα στις μεταβαλλόμενες μορφές της καπιταλιστικής παραγωγής, από τη μια μεριά, και την οργάνωση της κοινωνικής εμπειρίας, από την άλλη. Με μαρξικούς όρους, η δημόσια σφαίρα είναι η αναγκαία μεσολάβηση ανάμεσα στο κοινωνικό είναι και τη συνείδηση.

Πιοτρ Κροπότκιν 1842 – 1921

Ρώσος αναρχικός στοχαστής, ο οποίος διατύπωσε μία παραλλαγή της αναρχικής θεωρίας, γνωστής ως «αναρχο-κομουνισμός». Θεωρούσε ότι ο καπιταλισμός δημιουργούσε φτώχεια και τεχνητή σπανιότητα των αγαθών, ενώ προωθούσε την ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Πίστευε σε μία κομμουνιστική κοινωνία, χωρίς κράτος, αποκεντρωμένη και βασισμένη στην αλληλοβοήθεια και την εθελοντική οργάνωση των εργατών. Αν και διακρίθηκε σε ποικίλους επιστημονικούς τομείς, από τη ζωολογία και τη γεωγραφία, ως την κοινωνιολογία και την ιστορία, περιφρόνησε την υλική επιτυχία, προς χάρη της ζωής του επαναστάτη.

Ο αριστοκρατικής καταγωγής Πιοτρ Αλεξέγεβιτς Κροπότκιν (Pyotr Kropotkin) γεννήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1842 (9 Δεκεμβρίου 1842 με το Γρηγοριανό ημερολόγιο) στη Μόσχα. Ήταν γιος του πρίγκιπα του Σμολένσκ, Αλεξέι Πέτροβιτς Κροπότκιν, ο οποίος διέθετε μεγάλα τσιφλίκια και 1200 δουλοπάροικους στη δούλεψή του. Η μητέρα του ήταν κόρη Κοζάκου στρατηγού. Το 1857, σε ηλικία 14 ετών, εντάχθηκε στο επίλεκτο σώμα των Ακολούθων, το οποίο προετοίμαζε τα παιδιά της ρωσικής αριστοκρατίας για στρατιωτική καριέρα. Παρέμεινε στην Αγία Πετρούπολη, όπου έδρευε η στρατιωτική αυτή σχολή, έως το 1862, οπότε εντάχθηκε στον ρωσικό στρατό. Τα χρόνια της μαθητείας του, εκτός από τη σκληρή έως απάνθρωπη στρατιωτική εκπαίδευση, μελέτησε κατά μόνας τους Γάλλους εγκυκλοπαιδιστές και τη γαλλική ιστορία, ενώ ήρθε σε επαφή με τα φιλελεύθερα πνεύματα που έκαναν έντονη την παρουσία τους εκείνη την περίοδο στη Ρωσία. Εκτιμούσε την απόφαση του τσάρου Αλέξανδρου Β' να καταργήσει τη δουλεία το 1861, αλλά αμφισβητούσε τη «φιλελεύθερη φήμη» που τον ακολουθούσε.

Παρουσίαση Του Βιβλίου Του Alex Callinicos «Η Αποκρυπτογράφηση Του Κεφάλαιου» Φεβρουάριος 17 | 18:00

50 χρόνια από την πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου του Κεφάλαιου του Μαρξ το 1867, η συζήτηση, ο διάλογος και οι αντιπαραθέσεις για τη σημερινή κρίση του καπιταλισμού, τις αιτίες της και την προοπτική της, έχουν ανάψει.

Την Παρασκευή 17 Φλεβάρη, στις 6μμ,το Polis Art Cafe θα φιλοξενήσει την παρουσίαση του βιβλίου του Alex Callinicos «Η αποκρυπτογράφηση του Κεφάλαιου».

Θα το παρουσιάσουν ο Χρήστος Λάσκος (οικονομολόγος, εκπαιδευτικός), η Χριστίνα Καρακιουλάφη (επίκουρη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Κρήτης στο γνωστικό αντικείμενο «Κοινωνιολογία των Εργασιακών Σχέσεων»), ο Βασίλης Δρουκόπουλος (επίτιμος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθήνας στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών) και ο Πάνος Γκαργκάνας από την εφημερίδα Εργατική Αλληλεγγύη.

Λέων Τρότσκυ

«Ο καπιταλισμός σαν παγκόσμιο σύστημα ιστορικά έχει φάει τα ψωμιά του. Σταμάτησε να εκπληρώνει την ιστορική του αποστολή: την ανύψωση του επιπέδου της ανθρώπινης δύναμης και του ανθρώπινου πλούτου. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να λιμνάζει πάνω στο κεφαλόσκαλο που έχει φτιάξει. Μονάχα μια δυνατή ανύψωση των παραγωγικών δυνάμεων και μια οργάνωση σωστή, σχεδιασμένη, δηλαδή σοσιαλιστική, στην παραγωγή και τη διανομή, μπορεί να εξασφαλίσει στους ανθρώπους –σ’ όλους τους ανθρώπους– ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής».

«Στη σοσιαλιστική κοινωνία, ο άνθρωπος δεν θα ’ναι υποχρεωμένος πια ν’ αφιερώνει το κυριότερο μέρος της ζωής του για τη φυσική εργασία… Δεν θα εξαρτάται πια από τους νόμους της αγοράς, δηλαδή από τις τυφλές και σκοτεινές δυνάμεις που στέκονται πίσω από τη ράχη του. Θα χτίσει ελεύθερα την οικονομία του, δηλαδή σύμφωνα μ’ ένα σχέδιο, με τον μπούσουλα στο χέρι».

«Η Οκτωβριανή Επανάσταση» («Διάλεξη της Κοπεγχάγης»), 1932

Best seller το «Έτος Ένα»

Στο ξεκίνημα της επέτειου των 100 χρόνων του Κόκκινου Οκτώβρη, ένα βιβλίο για τον πρώτο χρόνο της επανάστασης σπάει όλα τα ρεκόρ. Η νέα έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου «Έτος Ένα της Ρώσικης Επανάστασης» του Βίκτορ Σερζ, έχει γίνει ανάρπαστη από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας της.

Κεντρικά βιβλιοπωλεία στην Αθήνα έχουν κάνει απανωτές παραγγελίες επειδή εξαντλούνται τα αποθέματά τους, το ίδιο και από τη Θεσσαλονίκη. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός πως πολλά μικρά συνοικιακά βιβλιοπωλεία παραγγέλνουν το «Έτος Ένα» επειδή τους το ζητάει κόσμος. Είναι αξιοσημείωτο ότι μαζί με το βιβλίο του Σερζ έχουν αυξηθεί και οι παραγγελίες άλλων εκδόσεών μας για τη Ρώσικη Επανάσταση.

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ο κόσμος που έρχεται στο ίδιο το ΜΒ για να αγοράσει το βιβλίο. Παλιοί αγωνιστές, φοιτητές και φοιτήτριες με επιρροή από όλο το φάσμα της αριστεράς που είτε το είδαν στο ίντερνετ, είτε στις αφίσες του βιβλιοπωλείου, είτε ακόμα και στις βιτρίνες του βιβλιοπωλείου μας.