ΕΚΔΗΛΩΣΗ για το βιβλίο του Λέοντα Tρότσκι, «ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ - 1935. Η ΔΙΑΘΗΚΗ-1940», (εκδ. Άγρα).
Τη Δευτέρα 6 Ιουλίου, σε μια κατάμεστη από κόσμο Λοκομοτίβα, παρουσιάστηκε η νέα έκδοση του «Ημερολόγιου της Εξορίας» που κράτησε ο Τρότσκι, από τον Φλεβάρη ως τον Σεπτέμβρη του 1935, κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών της εξορίας του στη Γαλλία και τους πρώτους μήνες της απέλασής του στη Νορβηγία. Στην έκδοση της «Άγρας» που επιμελήθηκε ο Σταύρος Πετσόπουλος, η μετάφραση είναι του Μιχάλη Λίλλη (1910-1974), του τροτσκιστή μεταφραστή, συγγραφέα και εκδότη, που μετάφρασε μεταξύ άλλων, τα πολύ σημαντικά έργα του Τρότσκι, «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», «Λογοτεχνία και Επανάσταση», «Τα εγκλήματα του Στάλιν», κ.α. Ο Στ. Πετσόπουλος στην εισαγωγική ομιλία, μίλησε για την αξία αυτής της μετάφρασης, που χρησιμοποιήθηκε αναλλοίωτη, ενώ ο σ. Σάββας Μιχαήλ διάβασε χαιρετιστήρια επιστολή της ανιψιάς του Μιχάλη Λίλλη, Κατερίνας Λίλλη.
Πρώτος ομιλητής στην εκδήλωση, ο σύντροφος Μίκαελ Λέβι, ο Γαλλοεβραίος μαρξιστής, διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και μέλος του NPA (Νέο Αντικαπιταλιστικό Κόμμα) με πλούσιο συγγραφικό έργο. Ο Μ. Λέβι ξεκίνησε δηλώνοντας τη χαρά του «για τις ιστορικές στιγμές και μέρες του ‘Όχι’ στο δημοψήφισμα που αποφάσισε ο ελληνικός λαός, δίνοντας ένα χτύπημα στην δικτατορία του χρηματιστικού κεφαλαίου». Η διεθνής εμβέλεια και δυναμική αυτής της άρνησης, από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ μέχρι τη Σαγκάη της Κίνας, έχει εγκαινιάσει την αρχή μιας σκληρής ταξικής μάχης, που κάνει όσο ποτέ αναγκαίο και επίκαιρο το έργο επαναστατών στοχαστών και αγωνιστών, όπως του Λέοντα Τρότσκι.
Ο Μ. Λέβι αναφέρθηκε στη γνωριμία του με τον Αλφρέντ Ροσμέρ, τον γάλλο συνεργάτη του Λένιν, τροτσκιστή και φίλο του Τρότσκι, αντιπρόσωπο στο 2ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και ιδρυτικό μέλος της Τέταρτης Διεθνούς, του οποίου το κείμενο για το «Ημερολόγιο της εξορίας», υπάρχει στην αρχή της έκδοσης.
Ο Μ. Λέβι μίλησε για την πολιτική αξία του βιβλίου που γράφτηκε από τον Τρότσκι «που ενσάρκωνε, σε δύσκολα χρόνια, την αντίσταση στο σταλινισμό και τον φασισμό», διαπιστώνοντας ότι «ο σταλινισμός σήμερα ευτυχώς, είναι σχεδόν τελειωμένος, αλλά δυστυχώς ο φασισμός έχει σηκώσει κεφάλι σε ολόκληρη την Ευρώπη». Ο Μ. Λέβι βρίσκει τον Λέον Τρότσκι του 1935 πολύ πιο προχωρημένο από το 1917, έχοντας «συνειδητοποιήσει τους κινδύνους γραφειοκρατικοποίησης, μια πλουραλιστική εργατική δημοκρατία».
Στη συνέχεια ο ομιλητής παρουσίασε και σχολίασε ένα άγνωστο στην Ελλάδα κείμενο για το «Ημερολόγιο της Εξορίας» του Τρότσκι, γραμμένο το 1958 από τον ψυχαναλυτή, ανθρωπιστή φιλόσοφο, τον Έριχ Φρομ (1900-1980). Ο Φρομ, επισημαίνει τα στοιχεία της προσωπικότητας που ξεχωρίζουν τόσο στον Τρότσκι όσο και στον Μαρξ, τον Ένγκελς και τον Λένιν. Γράφει: «Είναι άντρες με μια ασυμβίβαστη αίσθηση της αλήθειας, διεισδύοντας στην ουσία της πραγματικότητας, ποτέ μη μένοντας στην απατηλή επιφάνεια. Είναι άντρες με άσβεστη τόλμη και ακεραιότητα. Με βαθύ ενδιαφέρον και αφοσίωση στον άνθρωπο και το μέλλον του. Καθόλου εγωιστές και με ελάχιστη ματαιοδοξία ή δίψα για εξουσία». Ο Φρόμ, στη βάση των σχολιασμών του Τρότσκι στο «Ημερολόγιο», εντοπίζει την ιδιαίτερη πλευρά της κατανόησης και στάσης του, που «πηγαίνει στην ρίζα των πραγμάτων, είναι διεισδυτική, ζωντανή και παραγωγική». Η κρίση του Τρότσκι για τα γεγονότα και τα πρόσωπα, «είναι διαυγής και καίρια», συμπληρώνει.
Οι γραμμές αυτές γράφτηκαν από έναν ανθρωπιστή διανοούμενο που δεν ανήκει στο ρεύμα του τροτσκισμού. Επιπλέον, ο Μ. Λέβι αναφέρθηκε στην ξεχωριστή θέση που καταλαμβάνουν στο Ημερολόγιο, οι γραμμές που ο Τρότσκι γράφει για τη γυναίκα σύντροφό του, Ναταλία Ιβάνοβνα Σέντοβα, κάνοντας το «Ημερολόγιο» μια μαρτυρία της μέριμνάς του, του θαυμασμού του, και της αγάπης του για αυτήν.
Ο Μίκαελ Λέβι επισήμανε την διαπίστωση του Τρότσκι, για την τεράστια σημασία που αποδίδει στη δουλειά της τελευταίας περιόδου της ζωής του, στην πάλη για την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς. Η παρουσίαση του Μίκαελ Λέβι, στάθηκε τέλος στην τεράστια σημασία και δύναμη που έχει η «Διαθήκη» του Τρότσκι, την οποία χαρακτήρισε ως «ένα από τα συγκλονιστικότερα ντοκουμέντα της κομμουνιστικής φιλολογίας». Συμπερασματικά, είπε ότι η ανάλυση του Τρότσκι, δεν είναι το «μόνο εργαλείο για την κατανόηση της σημερινής πολύπλοκης πραγματικότητας», όμως η «άκαμπτη αντίσταση στον καπιταλισμό, η ασυμβίβαστη αίσθηση της αλήθειας, η τόλμη και η ακεραιότητα του Τρότσκι, είναι όσο ποτέ απαραίτητα για τις σημερινές μας μάχες για την αλλαγή του κόσμου».
Ο δεύτερος ομιλητής σ. Σάββας Μιχαήλ, άρχισε θέτοντας το ζήτημα της πολιτικής σημασίας μιας εκδήλωσης-παρουσίασης αυτού του βιβλίου, στο κρίσιμο ιστορικό παρόν, μία μέρα μετά το νικηφόρο αποτέλεσμα του Δημοψηφίσματος, μέσα στον ταξικό πόλεμο στην Ελλάδα, την Ευρώπη και όλο τον κόσμο, εγκαθιδρύοντας την σύνδεσή του με το ζωντανό παρελθόν που μας δίνει η εξαιρετική γραφή του μεγάλου επαναστάτη, στις σελίδες του Ημερολογίου του. «Σε τέτοιες καμπές, όπου δεν υπάρχει μια επιμέρους πολιτική μεταβολή, αλλά διακυβεύονται όλα, πρέπει να αποκτήσουμε αυτήν την ‘ασυμβίβαστη αίσθηση της αλήθειας’ που δε μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων».
Ο σ. Σ. Μιχαήλ μας υπενθύμισε την στροφή του Λένιν στη φιλοσοφία, με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και το αντίστοιχό της από τον Τρότσκι, το 1933, μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία, στην πάλη του για να καθοδηγήσει το γιγάντιο έργο της οικοδόμησης μιας νέας επαναστατικής διεθνούς της σοσιαλιστικής επανάστασης, της Τέταρτης Διεθνούς. Ο Τρότσκι όπως κι ο Λένιν, κορυφώνουν μια παράδοση επαναστατικής διανόησης, που ξεκινά από τον Πούσκιν, τον Τσερνισέφσκι και τον Ντοστογιέφσκι, και φτάνει μέχρι τους μπολσεβίκους, τους «αφοσιωμένους ολοκληρωτικά στην επανάσταση», μια διανόηση που είναι σάρκα από την σάρκα της εργατικής τάξης. Η αντιμετώπιση της σημερινής πραγματικότητας και των τεράστιων καθηκόντων μας, μπορούν να έχουν επιτυχία με τη μέθοδο του Λένιν και του Τρότσκι, που μας επιτρέπει να θέσουμε τα σωστά ερωτήματα ως οδηγό στη δράση.
Η έκδοση του «Ημερολόγιου της Εξορίας», του «Ημερολόγιου ως Εξορία», όπως τιτλοφορείται το ένα από τα δύο δοκίμια του σ. Σ. Μιχαήλ που περιλαμβάνεται στη νέα έκδοση (το δεύτερο είναι «Φαντασμάτων Επίσκεψις ή το Όνειρο του Τρότσκι»), πραγματοποιείται μέσα σε συνθήκες όπου υπάρχει «μια εισβολή στην αρένα της ιστορίας, όλων εκείνων που δεν έχουν φωνή, πλημμυρίζοντας το Σύνταγμα στις 3 Ιούλη, λέγοντας ένα περήφανο όχι, προαναγγέλλοντας όλα εκείνα που θα ακολουθήσουν μετά το Όχι». Οι συνθήκες μέσα στις οποίες συμβαίνει η επιστροφή του Εξόριστου Τρότσκι, είναι αναγγελία του τέλους της εξορίας του.
Το «Ημερολόγιο της Εξορίας», συνυφαίνει την προσωπική με την πανανθρώπινη τραγωδία, όταν «ο αιώνας σήμανε μεσάνυχτα» (Βίκτωρ Σερζ), στα μέσα της δεκαετίας του 30. Η αφοσίωση του Τρότσκι στην «πατρίδα μέσα στο χρόνο», την εποχή, του επιτρέπει να μάχεται «ενάντια στο πνεύμα της εποχής, με την ελπίδα που του δίνει η προετοιμασία της εποχής που έρχεται», φωτίζοντας σήμερα τη δική μας αντίσταση και σύγκρουση με το χωρίς καρδιά και πνεύμα «πνεύμα της εποχής», όπου οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου απαιτούν την εθελόδουλη δουλεία μας.
Όπως και για τον Μίκαελ Λέβι, έτσι και για τον σ. Σάββα Μιχαήλ, ξεχωριστή βαρύτητα έχει το απόσπασμα από το Ημερολόγιο της Εξορίας στο οποίο ο Τρότσκι αναφέρεται στην εργασία του για την Τέταρτη Διεθνή. Για τον επαναστάτη Τρότσκι, «το πιο σημαντικό για τον ίδιο δεν ήταν η στιγμή της παλιάς δόξας, όταν καθοδηγούσε την πολιτική-στρατιωτική πάλη για την Οκτωβριανή Επανάσταση, όσο η παρούσα στιγμή της μέγιστης κρίσης, όπου έπρεπε σε συνθήκες καταστροφής και απομόνωσης, να προετοιμαστεί η επέκτασή της σε όλο τον πλανήτη, η μόνη γραμμή αποφυγής του παγκοσμίου πολέμου και διαφυγής της Σοβιετικής Ένωσης από τον ιμπεριαλιστικό κλοιό που τελικά έφερε την κατάρρευση της».
Το «Ημερολόγιο» όπως και κάθε γραπτό του Τρότσκι, αποτελεί ένα πολύτιμο όπλο για μας. «Είναι σε τέτοιες στιγμές κρίσης που δοκιμάζεται ο καθένας, επαναστάτης ή όχι», λέει ο σ. Σ. Μιχαήλ. «Το μάθημα του “παράκαιρου” Τρότσκυ είναι όσο ποτέ επίκαιρο ΤΩΡΑ». Παραθέτουμε από το «Ημερολόγιο της Εξορίας»: “Το βάθος και η δύναμη ενός ανθρώπινου χαρακτήρα εξαρτώνται από τα ηθικά του αποθέματα. Οι άνθρωποι αποκαλύπτουν ολότελα τον εαυτό τους, μόνο όταν ριχτούν έξω από τις συνηθισμένες συνθήκες της ζωής τους, γιατί μόνο τότε έχουν να αντλήσουν από τα αποθέματά τους” . Και αλλού: “Δε μπορείς να ζήσεις ως το τέλος χωρίς να γονατίσεις και χωρίς να πέσεις στον κυνισμό, εκτός αν έχεις μπροστά σου μια μεγάλη Ιδέα που να σε υψώνει πάνω από την προσωπική αθλιότητα, πάνω από τις αδυναμίες, πάνω από κάθε λογής δολιότητα και χαμέρπεια”.
Η Διαθήκη του Τρότσκι, σε αντίθεση με τις συνηθισμένα νομικά έγγραφα που συνιστούν «ντοκουμέντα θανάτου», είναι μια μαρτυρία ζωής, “η ζωή είναι όμορφη. Ας την καθαρίσουν οι αυριανές γενιές από κάθε ασκήμια, κάθε καταπίεση και βία, και ας την χαρούν σε όλη την πληρότητά της”. Η μέχρι τέλους αδιαλλαξία του Τρότσκι, η μάχη του ενάντια σε κάθε συμβιβασμό με τον κόσμο της καπιταλιστικής δουλείας και τον θάνατο, μας επιτρέπει να τον βλέπουμε να επιστρέφει από την εξορία, σε κάθε νίκη του λαού. Με τα λόγια «τίποτα δεν είναι αμετάκλητο, ας ετοιμαστούμε για το αναπάντεχο, όλα μπορούμε να τα αλλάξουμε», έκλεισε και η ομιλία του σ. Σ. Μιχαήλ. Eπίσης, υπογράμμισε, απέναντι στα κηρύγματα εμφυλίου πολέμου από τις δυνάμεις της αντεπανάστασης, την ανάγκη απόρριψης της συμβιβαστικής πολιτικής του ρεφορμισμού, και την πάλη με ταξική αδιαλλαξία για την προετοιμασία της κοινωνικής επανάστασης, τονίζοντας την πλειοψηφική παρουσία της νεολαίας στις κινητοποιήσεις για το «Όχι». Με την τομή της 5/7, ο «ελληνικός λαός συγκλόνισε τον κόσμο, ανάβοντας μια σπίθα που μπορεί να απλωθεί σε όλο τον κόσμο», στην παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση.
Ε. Α.
