Λέανδρος Μπόλαρης
Το 1924 ο μαρξιστής ιστορικός Γιάννης Κορδάτος δημοσίευσε ένα βιβλίο που προκάλεσε πάταγο και την καταδίκη της Ιεράς Συνόδου. Ο τίτλος του ήταν Η Κοινωνική Σημασία της Επαναστάσεως του 1821. Έγραφε στον πρόλογο: «Όλοι οι ‘από καθέδρας’ και μη συγγραφείς, οι ασχοληθέντες με την επανάστασιν, μονομερώς κρίνουν αυτήν αποδίδοντες την γέννεσιν και επιτυχίαν της άλλοι εις τον ‘άσβεστον ενθουσιασμόν προς την ελευθερίαν’ των τότε Ελλήνων άλλοι δε εις την ΄μεγάλην και ιεράν πίστιν των υποδούλων Ελλήνων προς την θρησκεία του Χριστού’». Ο Κορδάτος βάλθηκε να ταράξει τα «λιμνάζοντα νερά των ‘πατρίων» αδιαφορώντας για τις «κραυγές των βατράχων αυτών της πατριδοκαπηλείας».
Με άλλα λόγια ο Κορδάτος συγκρούστηκε με το «εθνικό αφήγημα» που είχε ήδη επικρατήσει από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ότι δηλαδή το ελληνικό έθνος κρατάει από την αρχαιότητα, περνάει από το Βυζάντιο και ξύπνησε το 1821 ύστερα από ένα διάλλειμα 400 χρόνων σκλαβιάς. Αντίθετα, ο Κορδάτος άνοιξε δρόμο λέγοντας ότι το ελληνικό έθνος -όπως και όλα τα έθνη- είναι προϊόν της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Κι ότι υπήρχε μια κοινωνική τάξη που ενσάρκωνε την -νέα για την εποχή- ιδέα του έθνους και ηγήθηκε της επανάστασης του 1821. Η τάξη των αστών.
Έθνος
Ο μαρξιστής ιστορικός Eric Hobsbawm έχει γράψει στην Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848 ότι: «το να είναι κανείς Έλληνας δεν αποτελούσε παρά ένα σχεδόν απαραίτητο επαγγελματικό προσόν του εγγράμματου ορθόδοξου χριστιανού των Βαλκανίων». Με άλλα λόγια οι έμποροι γίνανε Έλληνες κι όχι το αντίστροφο, δεν ήταν το «δαιμόνιο της φυλής» που έφερε αυτή την αλλαγή. Αλλά γιατί Έλληνες;
Γιατί τα ελληνικά ήταν η γλώσσα των ελίτ που διαχειρίζονταν τις υποθέσεις των ορθόδοξων χριστιανών της Αυτοκρατορίας. Για την ακρίβεια τα ελληνικά των ευαγγελίων που γινόταν οι λειτουργίες. Το Πατριαρχείο με τους δεσποτάδες του ήταν ο «εκπρόσωπος» όλων των ορθοδόξων, στην πραγματικότητα τους διαφέντευε. Δίπλα του οι Φαναριώτες, οι ισχυρές οικογένειες της Πόλης που από ένα σημείο και μετά αναλάμβαναν μεγάλα αξιώματα, όπως «δραγουμάνοι» (υπουργοί) οι «οσποδάροι» ηγεμόνες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, τη Μολδαβία και τη Βλαχία (σημερινή Ρουμανία). Ηταν εκμεταλλευτές και καταπιεστές, θεσμοί της Αυτοκρατορίας. Η Επανάσταση έγινε παρά και ενάντιά τους, και το γεγονός αυτό δεν το αναιρεί η συμμετοχή -λίγων- Φαναριωτών στην Επανάσταση και κάμποσων δεσποτάδων.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γρηγόριος Ε’ την αποκήρυξε όπως είχε αποκηρύξει, στην προηγούμενη θητεία του στον πατριαρχικό θρόνο, τον Ρήγα Φεραίο. Η γλώσσα της αποκήρυξης της Επανάστασης είναι η γλώσσα της φεουδαρχικής αντίδρασης, της υπεράσπισης της ελεώ θεού μοναρχίας. Ο Πατριάρχης διέταζε τους πιστούς να δείξουν: «κάθε υποταγήν και ευπείθειαν εις αυτήν την θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένην κραταιάν και αήττητον Βασιλείαν».
Η αστική τάξη διαμορφώθηκε στις χαραμάδες που δημιούργησε η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή ενός απολυταρχικού φεουδαρχικού κράτους. Τον 18ο αιώνα οι έλληνες έμποροι και εφοπλιστές κρατούσαν στα χέρια τους το εξωτερικό εμπόριο της αυτοκρατορίας. Δεν ήταν μόνο οι παροικίες που απλώνονταν από τις ιταλικές πόλεις μέχρι τη Βιέννη, τη σημερινή Ρουμανία ή την Οδησσό και άλλες περιοχές της σημερινής Ουκρανίας που έπαιζαν αυτό το ρόλο. Τα δίκτυά τους -χτισμένα σε δεσμούς οικογενειακούς και εντοπιότητας- έφταναν σε πόλεις και χωριά εδώ. Διεισδύουν στην χειροτεχνία, αναπτύσσονται κέντρα “βιομηχανίας” -τα Αμπελάκια είναι το πιο γνωστό- ναυπηγεία που φτιάχνουν τα πλοία, με ένα “πλήθος” μικρεμπόρων, ναυτών, πραματευτάδων, μαστόρων από πίσω τους.
Τάξη
Αυτή η τάξη ίδρυσε σχολεία (καθόλου κρυφά) έστειλε τους γιούς της να σπουδάσουν στα πανεπιστήμια της Ευρώπης, ζυμώθηκε με τις ιδέες του Διαφωτισμού και τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης. Στους κόλπους της διαμορφώθηκαν ο Ρήγας Φεραίος και οι σύντροφοί του, οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας που έγινε η οργανωτική και πολιτική ραχοκοκαλιά της Επανάστασης.
Κι αν αυτά είναι γνωστά ονόματα που μας τα θυμίζουν ονόματα δρόμων, πλατειών, προτομές και αγάλματα, υπάρχουν και τα «άγνωστα». Όπως του Ν. Ταμπακόπουλου, μέλους της Φιλικής Εταιρείας. Ήταν ο μεγαλύτερος τραπεζίτης της Πελοποννήσου. Τα ποσά που καταγράφηκαν στο κατάστιχό του αναλογούν στο μισό της συνολικής αξίας του εμπορίου σιτηρών της Πελοποννήσου από το 1816 μέχρι το 1820. Ο Ταμπακόπουλος είχε μερτικό στο φορτίο καραβιών, ίσως και μεγάλα χτήματα. Και βέβαια ήταν δεινός τοκογλύφος, δάνειζε μέχρι και με 30% τόκο. Ο Ταμπακόπουλος εξόπλισε τη δικιά του ένοπλη ομάδα και σκοτώθηκε σε μάχη με τον στρατό του Ιμπραήμ το 1825.
Όμως, γιατί η επανάσταση ξεσπάει το 1821 κι όχι 50 χρόνια νωρίτερα; Ο ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς, έχει υποστηρίξει ότι πρέπει να υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στα γεγονότα που οδήγησαν στο ξέσπασμα της Επανάστασης με την οικονομική και κοινωνική κρίση που μάστιζε την περιοχή στις δυο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Σε ένα κείμενό του με τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος - μεθοδολογικές προτάσεις για τη μελέτη του Εικοσιένα» υποστηρίζει ότι: «Βέβαια, η καπιταλιστική ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου δεν είχε φτάσει σε σημείο σύγκρουσης με τους μηχανισμούς της οθωμανικής κοινωνίας, ούτε είχαν γίνει αδύνατες οι οικονομικές δραστηριότητες των ελλήνων αστών στο πλαίσιο μιας κρατικής οργάνωσης όπως η οθωμανική, η κρίση όμως αυτών των δραστηριοτήτων ανέδειξε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητάς τους και την ανάγκη κρατικής προστασίας».
Το 1821 ήταν μια αστική επανάσταση που έγινε με σημαία της το έθνος. Συχνά η συμμετοχή των προεστών της Πελοποννήσου στην Επανάσταση προβάλλεται σαν απόδειξη ότι η επανάσταση δεν είχε «ταξικό» χαρακτήρα. Πράγματι, οι «προύχοντες» ήταν αναντικατάστατο τμήμα του μηχανισμού της Αυτοκρατορίας, φοροσυλλέκτες της και από ένα σημείο και μετά δανειστές χρήματος που έλεγχαν την αγροτική παραγωγή και κάποιοι ήταν και έμποροι. Σύρθηκαν στην επανάσταση και δεν κατάφεραν να βάλουν την σφραγίδα τους στο αποτέλεσμά της. Άλλωστε τα όρια ανάμεσα στους αστούς και τους προεστούς δεν ήταν ερμητικά κλειστά.
Οι έλληνες αστοί έκαναν τη δικιά τους επανάσταση και δημιούργησαν το δικό τους κράτος. Ήταν κράτος των αστών, όσο και αν έμοιαζε πολύ μακριά από τα ιδανικά της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης -αν αντί για Ροβεσπιέρο εμφανίστηκε ένας Καποδίστριας κι αντί για Ναπολέοντα ένας Όθωνας. Κι έγινε το στήριγμα και το αποκούμπι της άρχουσας τάξης που κυβερνάει ακόμα την Ελλάδα. Είναι γνωστό ότι η δυναστεία των Μπενάκηδων που πλούτισε από το εμπόριο του βαμβακιού και τον ιδρώτα των Αιγύπτιων αγροτών που το καλλιεργούσαν, έγινε αγκωνάρι του Βενιζελισμού και «εθνικοί ευεργέτες». Όλα όμως ξεκίνησαν με τον Παναγιώτη Μπενάκη πανίσχυρο προεστό της Καλαμάτας στα μέσα του 18ου αιώνα με χιλιάδες στρέμματα γης στον έλεγχό του.
«Από κάτω»
Γι’ αυτό εμείς σήμερα, σχεδόν δυο αιώνες μετά, δεν πρέπει να ξεχνάμε τον ρόλο των «από κάτω» στην Επανάσταση. Αυτών ο ρόλος εξαϋλώνεται με διάφορους τρόπους. Η εθνικιστική μυθολογία μιλάει για τον μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανό ο οποίος υποτίθεται ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα στις 25 Μαρτίου. Κι όμως, ήταν ένας τσαγκάρης, ο Παναγιώτης Καρατζάς, που ξεκίνησε το ξεσηκωμό στην Πάτρα στις 21 Μάρτη «έχοντας συνεργάτας του τους Επτανησίους Βαγγέλην Λιβαδάν έμπορον και Νικόλαον Γερακάρην φαρμοκοποιόν» όπως έγραφε ο Κορδάτος.
Ο πλούτος των εφοπλιστών -που ήταν ταυτόχρονα και προεστοί- της Ύδρας είχε φέρει στο νησί το προσωνύμιο «Μικρά Αγγλία» (πριν αυτό το τίτλο τον πάρει η Άνδρος). Κι ο στόλος τους έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα. Όμως κι αυτοί χρειάστηκε να «πειστούν» από το ξεσηκωμό των ναυτών και των φτωχών με επικεφαλής τον Αντώνη Οικονόμου, που ανάμεσά στ’ άλλα τους ανάγκασε να ανοίξουν και τα σεντούκια με τις λίρες τους. Δεν του το συγχώρησαν, οργάνωσαν τη δολοφονία του τον Δεκέμβρη του 1821.
Η «επίσημη» ιστορία έχει σβήσει από τη μνήμη του 1821 το κίνημα των αγροτών της Άνδρου, τα ονόματα του Σταμάτη Ψωμά και του Δημήτρη Μπαλή που επηρεασμένοι από τις πιο ριζοσπαστικές τάσεις της Γαλλικής Επανάστασης ξεσήκωσαν τους χωρικούς με λόγια όπως τα παρακάτω:
«Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και πτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλίγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία, είναι δημιουργήματα όχι του υπερτάτου όντος, αλλά των κρατούντων.
Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα δια να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων;
Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολλιγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον και την δούλευσίν τους».
Όπως στη γαλλική επανάσταση του 1789 οι «ξεβράκωτοι» αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη που ανέτρεψε το Παλιό καθεστώς για λογαριασμό της αστικής τάξης και μερικές φορές ακόμα και εναντίον της, έτσι και στην επανάσταση του 1821 οι φτωχοί αγρότες έδωσαν μαζικά το αίμα τους στον αγώνα για την απελευθέρωση.
Πηγή : ergatiki
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου