120 Xρόνια Πουλιόπουλος

Λέανδρος Μπόλαρης
 

Φέτος τον Μάρτη συμπληρώνονται 120 χρόνια από την γέννηση του Παντελή Πουλιόπουλου. Γεννήθηκε το 1900 στη Θήβα και εκτελέστηκε στις 6 Ιούνη του 1943 από τους Ιταλούς φασίστες. Είναι ο πιο σημαντικός μαρξιστής που έχει δράσει στο εργατικό κίνημα και στην Αριστερά στην Ελλάδα. Η ζωή και το έργο του είναι ο κρίκος που συνδέει την Αριστερά σήμερα με τις επαναστατικές της ρίζες.

Ο Πουλιόπουλος έγινε επαναστάτης, όπως και εκατοντάδες άλλοι σύντροφοί του, μέσα από τις εμπειρίες της αντιπολεμικής πάλης. Γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας το 1919 αλλά σύντομα βρέθηκε επιστρατευμένος στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Η δεκαετής πολεμική εξόρμηση του ελληνικού καπιταλισμού πλησίαζε στην τραγική της κορύφωση, αλλά ήδη ο πόλεμος και οι θυσίες που έφερνε είχε γίνει μισητός για την εργατική τάξη και τους αγρότες.

Το ΣΕΚΕ είχε ιδρυθεί τον Νοέμβρη του 1918 και το 1920 πρόσθεσε τη λέξη «Κομμουνιστικό» στον τίτλο του, όταν εντάχθηκε στη νέα Κομμουνιστική Διεθνή. Ήταν το κόμμα που τασσόταν ενάντια στον πόλεμο και στήριζε τις συγκλονιστικές απεργίες που ξεσπούσαν. Η εργατική τάξη έκανε την πρώτη της μεγάλη «εμφάνιση». Τα πιο μαχητικά τμήματά της έρχονταν σε επαφή με τις ιδέες της επανάστασης που είχε νικήσει στην Ρωσία τον Οκτώβρη του 1917.

Ο νεαρός Πουλιόπουλος συνδέθηκε με το ΣΕΚΕ και πρωτοστάτησε στη δράση των αντιπολεμικών ομίλων των φαντάρων στο μέτωπο. Μαζί με άλλους συντρόφους, συγκροτεί μια αντιπολεμική ομάδα στο Σύνταγμα Τηλεγραφητών με έδρα την Σμύρνη και εκδίδουν μια μικρή πολυγραφημένη εφημερίδα, τον Ερυθρό Φρουρό. Συλλαμβάνονται και μένουν στις στρατιωτικές φυλακές για μήνες. Η κατάρρευση του μετώπου τον Σεπτέμβρη του 1922 τους έσωσε από το στρατοδικείο και πιθανά το θάνατο.

Όταν γύρισε στην Ελλάδα, στο χάος της μικρασιατικής καταστροφής, μαζί με άλλους επαναστάτες φαντάρους έπαιξαν τον αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός πρωτόγνωρου κινήματος, των Ενώσεων των Παλαιών Πολεμιστών. Χιλιάδες αγρότες και εργάτες οργανώνονται σε αυτές τις ενώσεις, για να παλέψουν όχι μόνο για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους ίδιους, αλλά και για να πάρουν οι αγρότες τη γη τους, για να αγωνιστούν δίπλα στους εργάτες που απεργούσαν. Οι αποφάσεις του Α’ Συνεδρίου της Ομοσπονδίας Παλαιών Πολεμιστών (Μάης 1924) γράφτηκαν από τον Πουλιόπουλο –που εκλέχτηκε πρόεδρός της- με το ψευδώνυμο Φίλιππος Ορφανός. Ο τίτλος τους δεν αφήνει αμφιβολίες για το πού ήταν προσανατολισμένο το κίνημα: «Πόλεμος εναντίον του πολέμου».

Μέσα από τέτοιες μάχες αναδεικνύεται στην ηγεσία του κόμματος. Τον Νοέμβρη του 1924 όταν το κόμμα μετονομάζεται σε ΚΚΕ ο Πουλιόπουλος εκλέγεται γραμματέας του. Παλεύει για να δυναμώσει τις ρίζες του στην εργατική τάξη και να υπερασπίσει τον επαναστατικό του χαρακτήρα. Δεν ήταν μια εύκολη προσπάθεια. Το κίνημα είχε υποχωρήσει προσωρινά και η καταστολή απ’ το αστικό κράτος ήταν σκληρή. Ο Πουλιόπουλος για παράδειγμα θα συλληφθεί από τη δικτατορία του στρατηγού Πάγκαλου το 1925 και θα οδηγηθεί σε δίκες όπου υπεράσπισε με λαμπρό τρόπο τις διεθνιστικές θέσεις για το «Μακεδονικό».

Παράλληλα, η ανάδυση και η επικράτηση της σταλινικής γραφειοκρατίας στην Ρωσία είχε τεράστιες επιπτώσεις στα νεαρά κομμουνιστικά κόμματα. Ο Πουλιόπουλος τάσσεται στο πλευρό του Τρότσκι και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην Ρωσία. Η επικράτηση του σταλινισμού άνοιξε το δρόμο που οδήγησε το ΚΚΕ να εγκαταλείψει την ίδια την στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης λίγα χρόνια μετά. Τον Γενάρη του 1934 με τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του το ΚΚΕ πλέον υποστηρίζει ότι ο ελληνικός καπιταλισμός είναι «στρεβλός» με «μισοφεουδαρχικά υπολείμματα» λόγω της εξάρτησής του από το ξένο κεφάλαιο. Κατά συνέπεια, κι η εργατική τάξη ήταν ανώριμη και αδύναμη να σηκώσει στις πλάτες της το έργο της ανατροπής του. Στην ημερήσια διάταξη έμπαινε ένα ενδιάμεσο «στάδιο» που στα επόμενα χρόνια και δεκαετίες θα πάρει πολλές ονομασίες, τυπικά πάντα θα είχε την εργατική τάξη σαν «ηγετική δύναμη» αλλά πάντα η ουσία του θα ήταν η συνεργασία με τμήματα της αστικής τάξης για να μεταρρυθμιστεί ο καπιταλισμός.

Διαρκής Επανάσταση 

Ο Πουλιόπουλος απάντησε σε αυτή τη δραματική αλλαγή με ένα βιβλίο με τίτλο Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα. Δεν είναι ένα «απλό» κείμενο πολεμικής αλλά μια διεισδυτική μαρξιστική ανάλυση του ελληνικού καπιταλισμού με τη δημιουργική εφαρμογή της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι.

Για τον Πουλιόπουλο, η ανατροπή του καπιταλισμού ήταν ζήτημα ωριμότητας του εργατικού κινήματος: πόσο δυνατό, μαχητικό είναι, πόση αυτοπεποίθηση έχει, πόσο ισχυρό είναι στο εσωτερικό του το επαναστατικό κόμμα που βάζει την προοπτική της συνολικής επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού. Δηλαδή αντιμετωπίζει την εργατική τάξη σαν υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής όχι σαν πρώτη ύλη για τις “κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες” που φιλοδοξεί να χτίσει η γραφειοκρατική ηγεσία.

Εξηγούσε ότι οι εργάτες δεν πρόκειται να υψώσουν σινικά τείχη στην πάλη τους, δηλαδή να συγκρουστούν με τους ιμπεριαλιστές αλλά να αφήσουν άθικτους τους ντόπιους καπιταλιστές. Γράφει σ' ένα σημείο:

«Για το ελληνικό προλεταριάτο η πάλη για την 'εθνικοποίηση' της Πάουερ, της Φαουντέσιον κλπ δεν είναι άλλη παρά μια μόνο και ενιαία επαναστατική πάλη για την προλεταριακή εθνικοποίηση όλων των καπιταλιστικών επιχειρήσεων τόσο της Πάουερ όσο και της Ελληνικής Οινοπνευματοποιίας, τόσο της 'ξένης' Τράπεζας Αθηνών όσο και της 'δικής μας' Εθνικής Τράπεζας. Είναι πάλη για την απαλλοτρίωση όλων των απαλλοτριωτών, δηλαδή πάλη για την προλεταριακή επανάσταση και για το σοσιαλισμό».

Ο Πουλιόπουλος δεν αγνοούσε την ανάγκη και τη δυνατότητα της εργατικής τάξης να κερδίσει την ηγεμονία όλων των καταπιεσμένων. Όμως, δεν απέκοπτε την πάλη για την ηγεμονία από τις ταξικές μεθόδους πάλης της εργατικής τάξης. Τον Ιούνη του 1937 ο Πουλιόπουλος έγραφε σε ένα κείμενο με τίτλο «Τα Λαϊκά Μέτωπα και η προλεταριακή πολιτική»:

«Η εργατική τάξη μπορεί να καταλάβει την εξουσία μόνο αν χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της ανεξάρτητης ταξικής πάλης… Ο όγκος των μη προλεταριακών μαζών του λαού μπορεί και πρέπει να κερδηθεί με το μέρος της εργατικής τάξης και του σοσιαλισμού. Αυτό όμως θα κατορθωθεί μόνο όταν η ίδια η εργατική τάξη αποδείξει ότι μπαίνει μπροστά, αποφασιστικός και ικανός ηγέτης στην ανεξάρτητη, επαναστατική πάλη των τάξεων κατά της κεφαλαιοκρατίας που εξουθενώνει κι αυτές τις μάζες του πληθυσμού όπως το προλεταριάτο».

Ο Πουλιόπουλος προειδοποιούσε για τις πολιτικές συνέπειες που έχουν οι θέσεις για «ενδιάμεσα» στάδια. Έγραφε ότι παρά «το φρασεολογικό υπερ-ριζοσπαστισμό της» η ηγεσία του ΚΚΕ:

«Δασκαλεύει με την απόφασή της την ελληνική μπουρζουαζία πόσο συμφέρον θα είχε για την εύρυνση της εσωτερικής αγοράς της και την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αν καταργούσε τις προαναφερόμενες "φεουδαρχικές σχέσεις"’».

Το «δασκάλεμα» έγινε ενεργητική πολιτική ταξικής συνεργασίας όταν το ΚΚΕ ακολούθησε από το 1935 τη στροφή στα «Λαϊκά Μέτωπα» που επέβαλε ο Στάλιν στα Κομμουνιστικά Κόμματα. Ήταν η στρατηγική της συνεργασίας με τα «πατριωτικά» ή «δημοκρατικά» κόμματα της άρχουσας τάξης. Ταυτόχρονα, ήταν η στρατηγική που επέβαλε έναν «ασκητικό αυτοπεριορισμό στο προλεταριάτο», όπως έγραφε ο Πουλιόπουλος, που έκλεινε τους ορίζοντες που άνοιγε η δράση της τάξης.

Όταν το κίνημα έφτασε στο αποκορύφωμά του με την γενική απεργία στη Θεσσαλονίκη το Μάη του 1936 ο καταστροφικός χαρακτήρας αυτής της πολιτικής φάνηκε σε όλη του την έκταση. Με την πόλη ουσιαστικά στα χέρια των απεργών, η ηγεσία του ΚΚΕ μπήκε πίσω από την ουρά των Φιλελεύθερων πολιτευτών για να «αποκλιμακώσει την ένταση» και να κλείσει την απεργία.

Την άνοιξη-καλοκαίρι του 1941 ο Πουλιόπουλος ήταν φυλακισμένος στην Ακροναυπλία μαζί με εκατοντάδες άλλους δεσμώτες κομμουνιστές της δικτατορίας του Μεταξά, τα ναζιστικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την Ελλάδα πρόσφατα και τον Ιούλη προέλαυναν ακάθεκτα στην Ρωσία. Κι όμως ο Πουλιόπουλος είχε τη διορατικότητα να κοιτάζει το μέλλον:

«Το πρώτο επαναστατικό ‘ξέφωτο’ και η πρώτη νέα επαναστατική εξόρμηση των μαζών μπορεί ν' αρχίσει στην Ευρώπη κι από τα Βαλκάνια», έγραφε τον Μάη και δυο μήνες μετά συμπλήρωνε: «Το προλεταριάτο αρχίζει να σηκώνει κεφάλι και πάλι. Τα τανκς και τα στούκας του Χίτλερ, οι μεραρχίες και οι καραμπινιέροι του Μουσολίνι, οι νέοι Μανιαδάκηδες και Τσολάκογλου… δεν θα μπορέσουν να πνίξουν το ξέσπασμα της αγανάκτησης των μαζών που άρχισε κιόλας».

Η στρατηγική του Πουλιόπουλου έδειχνε τα νέα “επαναστατικά ξέφωτα”. Η στρατηγική του ΚΚΕ έδειχνε στην “εθνική ενότητα” και ετοίμαζε Βάρκιζες. Η μια στηριζόταν στην αυτενέργεια της τάξης και στο ρόλο της ενεργητικής παρέμβασης του επαναστατικού κόμματος στην κίνησή της. Η άλλη επαφιόταν στις αυταπάτες ότι οι «ελεύθερες εκλογές» που θα έκαναν οι «μεγάλοι μας Σύμμαχοι» -οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές και ο Παπανδρέου- θα έφερναν το ΕΑΜ στην κυβέρνηση. Ο επαναστατικός δρόμος του Πουλιόπουλου αποδείχθηκε πιο ρεαλιστικός.

Πηγή : ergatiki