Ο Αντιτουρκισμός Και Η Αριστερά / του Αντώνη Νταβανέλου

του Αντώνη Νταβανέλου

Με τη συμβολή των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους έχει εμπεδωθεί στην Ελλάδα, ως «κοινή λογική», η αντίληψη ότι η σύγχρονη Τουρκία είναι ένα μονίμως επιθετικό και επεκτατικό κράτος, που συνήθως κρύβεται πίσω από τον ιμπεριαλισμό.

Όμως η ιστο­ρία δεί­χνει μια δια­φο­ρε­τι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα: στους πέντε πο­λέ­μους με­τα­ξύ των δύο χωρών (δύο πα­γκό­σμιους, δύο βαλ­κα­νι­κούς και τη Μι­κρα­σια­τι­κή εκ­στρα­τεία) το ελ­λη­νι­κό κρά­τος συ­ντά­χθη­κε με το στρα­τό­πε­δο των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων, ήταν μέσα στους νι­κη­τές και με αυτόν τον αι­μα­τη­ρό τρόπο τρι­πλα­σί­α­σε την έκτα­ση και υπερ­δι­πλα­σί­α­σε τον πλη­θυ­σμό του. Στον μο­να­δι­κό πό­λε­μο (1897) που δεν ενε­πλά­κη­σαν οι Με­γά­λες Δυ­νά­μεις, το ελ­λη­νι­κό κρά­τος γνώ­ρι­σε γρή­γο­ρη και ντρο­πια­στι­κή ήττα.

Στην κοινή γνώμη στην Τουρ­κία έχει, με ανά­λο­γο τρόπο, εμπε­δω­θεί η αντί­στρο­φη εκτί­μη­ση: ότι η σύγ­χρο­νη Ελ­λά­δα, με την υπο­στή­ρι­ξη του δυ­τι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού, υπήρ­ξε βα­σι­κή επε­κτα­τι­κή μη­χα­νή, ο κα­τε­ξο­χήν ωφε­λη­μέ­νος «παί­κτης» από τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό χει­ρι­σμό του Ανα­το­λι­κού Ζη­τή­μα­τος, δη­λα­δή το δια­με­λι­σμό της πα­λιάς Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας με­τα­ξύ των σύγ­χρο­νων αστι­κών κρα­τών που τη δια­δέ­χθη­καν και με κυ­ρί­αρ­χο κρι­τή­ριο τα οι­κο­νο­μι­κά και στρα­τιω­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων. Στη σύγ­χρο­νη (μετά τον Κεμάλ Ατα­τούρκ) τουρ­κι­κή δι­πλω­μα­τία είχε ανα­κη­ρυ­χθεί σε απα­ρα­βί­α­στο δόγμα η αρχή της απο­φυ­γής συ­γκρού­σε­ων με την Ελ­λά­δα, αν δεν είχε δια­σφα­λι­στεί του­λά­χι­στον η ου­δε­τε­ρό­τη­τα των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων...

Το διαρ­κές συ­γκρου­σια­κό κλίμα με­τα­ξύ των δύο χωρών υπήρ­ξε ένα από τα βα­σι­κά δι­πλω­μα­τι­κά «ερ­γα­λεία» (διαί­ρει και βα­σί­λευε) για την πραγ­μα­τι­κή κυ­ριαρ­χία του ιμπε­ρια­λι­σμού στην ανα­το­λι­κή Με­σό­γειο.

Οι αστι­κές ηγε­σί­ες και στις δύο όχθες του Αι­γαί­ου το αντι­λή­φθη­καν σε μία μόνο ιστο­ρι­κή «στιγ­μή», όταν διέ­θε­ταν ισχυ­ρές ηγε­σί­ες. Στα 1928-32 ο Βε­νι­ζέ­λος εδώ και οι Ατα­τούρκ-Ινο­νού στην Τουρ­κία αντι­λαμ­βά­νο­νται την ανά­γκη να δοθεί τέλος στην πο­λι­τι­κή του εδα­φι­κού επε­κτα­τι­σμού, να δοθεί έμ­φα­ση στην οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη και στον κρα­τι­κό εκ­συγ­χρο­νι­σμό, να διεκ­δι­κη­θεί ένα ελά­χι­στο όριο ανε­ξάρ­τη­της στά­σης απέ­να­ντι στις Με­γά­λες Δυ­νά­μεις, εν όψει των τρο­με­ρών διε­θνών συ­γκρού­σε­ων που ολο­φά­νε­ρα έρ­χο­νταν. Στις 30/10/1930 υπο­γρά­φε­ται το σύμ­φω­νο Βε­νι­ζέ­λου-Ινο­νού (Σύμ­φω­νο Φι­λί­ας) και στις 14/9/1933 υπο­γρά­φε­ται η Εγκάρ­δια Συ­νεν­νό­η­ση (που εγ­γυά­ται το απα­ρα­βί­α­στο των συ­νό­ρων και εντα­φιά­ζει τη Με­γά­λη Ιδέα). Στο με­τα­ξύ ο Βε­νι­ζέ­λος έχει προ­τεί­νει για το Νό­μπελ Ει­ρή­νης τον... Κεμάλ Ατα­τούρκ! Αυτή η φω­τει­νή εξαί­ρε­ση λει­τούρ­γη­σε ευ­ερ­γε­τι­κά και για τις δύο χώρες, που αντι­με­τώ­πι­ζαν βα­θύ­τα­τες οι­κο­νο­μι­κές και κοι­νω­νι­κές κρί­σεις, αλλά ήταν κα­τα­δι­κα­σμέ­νη να χαθεί μέσα στις φλό­γες του επερ­χό­με­νου Β' Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου.

Από τη Λο­ζά­νη στο 1974

Η ρύθ­μι­ση των συ­νό­ρων με­τα­ξύ των δύο χωρών κα­θο­ρί­στη­κε στη Συν­θή­κη της Λο­ζά­νης (24/7/1923) με την εγ­γύ­η­ση των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων που είχαν εμπλα­κεί στον Α' Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο και την υπο­γρα­φή της ΕΣΣΔ.

Εκεί κα­θο­ρί­στη­καν τα χερ­σαία σύ­νο­ρα και η υπο­χρε­ω­τι­κή ανταλ­λα­γή πλη­θυ­σμών με βάση το θρή­σκευ­μα και στόχο τη με­τά­βα­ση σε σχε­τι­κά ομο­γε­νο­ποι­η­μέ­να αστι­κά κράτη. Στη Λο­ζά­νη κα­θο­ρί­στη­κε και ένα ζή­τη­μα που στη μετά το 1974 πε­ρί­ο­δο έχει γίνει κρί­σι­μο: η κυ­ριαρ­χία στο Αι­γαίο. Η Συν­θή­κη δίνει στην ελ­λη­νι­κή κυ­ριαρ­χία έναν με­γά­λο αριθ­μό νη­σιών τα οποία ανα­φέ­ρο­νται ονο­μα­στι­κά, δίνει την Ίμβρο και την Τέ­νε­δο στην Τουρ­κία, κα­το­χυ­ρώ­νει την ελεύ­θε­ρη και ανε­μπό­δι­στη ναυ­σι­πλο­ΐα στο Αι­γαίο για τα εμπο­ρι­κά αλλά και πο­λε­μι­κά πλοία (φα­νε­ρά τα συμ­φέ­ρο­ντα των Με­γά­λων, αλλά και της ΕΣΣΔ), ενώ υπο­γραμ­μί­ζει ότι για τη διευ­κρί­νι­ση της κυ­ριαρ­χί­ας επί υπο­λοί­πων ζη­τη­μά­των προ­ϋ­πο­τί­θε­ται νέα συν­θή­κη με την ανα­γκαία υπο­γρα­φή όλων των «εγ­γυ­η­τών» της Λο­ζά­νης.

Η Λο­ζά­νη –μια συν­θή­κη που η Ελ­λά­δα υπέ­γρα­ψε ως νι­κή­τρια– ήταν η βάση μιας στοι­χειώ­δους στα­θε­ρό­τη­τας μέχρι το 1974.

Στα 1974, η ήττα του ελ­λη­νι­κού εθνι­κι­σμού στην Κύπρο –με τρο­με­ρές ευ­θύ­νες της χού­ντας που μπήκε σε σύ­γκρου­ση με την κυ­πρια­κή αστι­κή τάξη και την ισχυ­ρή εκ­κλη­σία, προ­σπα­θώ­ντας να επι­βά­λει πρα­ξι­κο­πη­μα­τι­κά την ένωση– έδωσε την αφορ­μή για την ει­σβο­λή της Τουρ­κί­ας και την κα­το­χή ενός ση­μα­ντι­κού τμή­μα­τος της Κύ­πρου. Τί­πο­τα δεν θα ήταν πλέον ίδιο στις σχέ­σεις με­τα­ξύ των δύο χωρών.

Η κα­τάρ­ρευ­ση της επι­στρά­τευ­σης, τον Ιού­λιο του 1974, απέ­τρε­ψε έναν ελ­λη­νο­τουρ­κι­κό πό­λε­μο και οδή­γη­σε στην άμεση πτώση της χού­ντας. Στα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν, οι κυ­βερ­νή­σεις της ΝΔ αλλά και του ΠΑΣΟΚ ορ­γά­νω­σαν μια στα­δια­κή «αντε­πί­θε­ση» ανα­θε­ω­ρώ­ντας μο­νο­με­ρώς το κα­θε­στώς κυ­ριαρ­χί­ας στο Αι­γαίο.

Λίμνη;

Οι κυ­ρί­αρ­χες ιδέες λένε ότι το διε­θνές Δί­καιο της Θά­λασ­σας δίνει τη δυ­να­τό­τη­τα για επέ­κτα­ση των ελ­λη­νι­κών χω­ρι­κών υδά­των και της αι­για­λί­τι­δας ζώνης από τα (σή­με­ρα διε­θνώς ανα­γνω­ρι­σμέ­να) 6 ναυ­τι­κά μίλια στα 12 ναυ­τι­κά μίλια. Παρ’ όλα αυτά, το ελ­λη­νι­κό κρά­τος δεν κα­τα­φεύ­γει μο­νο­με­ρώς σε διε­θνές δι­κα­στή­ριο για να ζη­τή­σει επί­λυ­ση του ζη­τή­μα­τος.

Και φρο­νί­μως. Γιατί τα 12 μίλια ισχύ­ουν ως γε­νι­κή αρχή για τις λε­γό­με­νες «ανοι­χτές θά­λασ­σες». Αντί­θε­τα, για τις κλει­στές θά­λασ­σες, με αντι­τι­θέ­με­νες χώρες που διεκ­δι­κούν δι­καιώ­μα­τα «προ-εκ­βο­λής», η μόνη αρχή είναι η... συμ­φω­νία, που προ­ϋ­πο­θέ­τει δια­πραγ­μά­τευ­ση, ενώ δεν είναι λίγοι οι νο­μι­κοί που θυ­μί­ζουν ότι μια τέ­τοια «δια­πραγ­μά­τευ­ση» σε διε­θνές επί­πε­δο μπο­ρεί να αρ­χί­ζει από τη «μέση γραμ­μή απο­στά­σε­ως» (25ος με­σημ­βρι­νός) και να αντι­με­τω­πί­ζει με­τέ­πει­τα ζη­τή­μα­τα όπως τα δι­καιώ­μα­τα που κα­το­χυ­ρώ­νουν τα νησιά κ.ο.κ.

Αυτό που απο­κρύ­πτουν οι επί­ση­μοι προ­πα­γαν­δι­στές είναι το γε­γο­νός ότι τα 12 μίλια με­τα­τρέ­πουν το Αι­γαίο σε «κλει­στή ελ­λη­νι­κή λίμνη». Οδη­γούν σε ναυ­τι­κό απο­κλει­σμό της Τουρ­κί­ας (που έχει δη­λώ­σει ότι θα το θε­ω­ρού­σε «αιτία πο­λέ­μου»), αλλά και σε σο­βα­ρό πε­ριο­ρι­σμό της διε­θνούς ναυ­σι­πλο­ΐ­ας, που θα εξαρ­τιό­ταν πλέον από τη συ­ναί­νε­ση του ελ­λη­νι­κού κρά­τους. Για πα­ρά­δειγ­μα, μέχρι το 1989 κάθε σκέψη για τα 12 μίλια απο­κλειό­ταν, λόγω των βέ­βαιων αντι­δρά­σε­ων της ΕΣΣΔ που δια­τη­ρού­σε «μό­νι­μο αγκυ­ρο­βό­λιο» πο­λε­μι­κών πλοί­ων με­τα­ξύ Κυ­θή­ρων και Αντι­κυ­θή­ρων. Αντι­δρά­σεις έχει επί­σης εκ­φρά­σει η Ιτα­λία, που δια­θέ­τει ισχυ­ρό αλιευ­τι­κό στόλο ο οποί­ος συ­νή­θως ψα­ρεύ­ει στα διε­θνή ύδατα του Αι­γαί­ου, του Μυρ­τώ­ου, του Κρη­τι­κού Πε­λά­γους κ.α.

Η απο­χώ­ρη­ση των Ρώσων και οι πό­λε­μοι στη Μέση Ανα­το­λή (που έκα­ναν τη βάση στην Κρήτη πο­λύ­τι­μη για τις ΗΠΑ) έχουν δη­μιουρ­γή­σει μια «ευ­και­ρία», που το ελ­λη­νι­κό κρά­τος αξιο­ποιεί, επι­διώ­κο­ντας μια σιω­πη­ρή, μια de facto επέ­κτα­ση της κυ­ριαρ­χί­ας στα ύδατα και στον ενα­έ­ριο χώρο του Αι­γαί­ου και των άλλων θα­λασ­σών στα ανα­το­λι­κά. Η Τουρ­κία, αντί­στοι­χα, επι­χει­ρεί –με «όπλο» τις πτή­σεις μα­χη­τι­κών– να επα­να­φέ­ρει την όποια βάση μελ­λο­ντι­κής δια­πραγ­μά­τευ­σης στη γραμ­μή του 25ου με­σημ­βρι­νού, ενώ δη­λώ­νει ότι θε­ω­ρεί «γκρί­ζα ζώνη» όποιο ζή­τη­μα δεν έχει λυθεί στη Λο­ζά­νη.

Το απο­τέ­λε­σμα είναι ο ακή­ρυ­χτος πό­λε­μος «χα­μη­λής έντα­σης» στους ου­ρα­νούς και στις βρα­χο­νη­σί­δες. Μια κα­τά­στα­ση που βυ­θί­ζει και τις δύο χώρες σε κρίση (υπο­χρε­ώ­νο­ντας σε πρω­το­φα­νή επί­πε­δα εξο­πλι­σμών), ενώ κυ­ρί­ως τις δένει στην ουρά των ση­με­ρι­νών Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων, κυ­ρί­ως των ΗΠΑ.

Αρι­στε­ρά

Μετά τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση, η Αρι­στε­ρά απο­δέ­χθη­κε την πίεση της εθνι­κής ενό­τη­τας πάνω στα ζη­τή­μα­τα «κυ­ριαρ­χί­ας». Υπήρ­ξαν φορές που κα­τα­ψή­φι­σε τον προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό του κρά­τους, υπερ­ψη­φί­ζο­ντας όμως πάντα τις πο­λε­μι­κές δα­πά­νες, ακόμα και τα φα­ρα­ω­νι­κά σχέ­δια όπως η «αγορά του αιώνα» ή τους πα­ρα­λο­γι­σμούς της επο­χής του δόγ­μα­τος «θα γί­νου­με αστα­κός», στον καιρό της πα­ντο­δυ­να­μί­ας του ΠΑΣΟΚ, που οι εξο­πλι­σμοί ήταν η βάση του συ­στή­μα­τος της μίζας και της δια­φθο­ράς.

Ένα τμήμα της κο­μου­νι­στι­κής Αρι­στε­ράς που πα­λιό­τε­ρα χα­ρα­κτή­ρι­ζε ως φα­σι­στι­κό κάθε σύν­θη­μα που οδη­γού­σε στη με­τα­τρο­πή του Αι­γαί­ου σε ελ­λη­νι­κή λίμνη σή­με­ρα κάνει κρι­τι­κή στην αστι­κή τάξη και τις κυ­βερ­νή­σεις της για... ψο­φο­δεή στάση απέ­να­ντι στον ιμπε­ρια­λι­σμό (αλλά και την Τουρ­κία), κα­τη­γο­ρώ­ντας τους επει­δή, τάχα, αρ­νού­νται να επε­κτεί­νουν τα «κυ­ριαρ­χι­κά δι­καιώ­μα­τα» στα 12 μίλια. Είναι μια επι­κίν­δυ­νη υπό­κλι­ση στον ελ­λη­νι­κό εθνι­κι­σμό.

Όμως, στο με­τα­ξύ η πε­ριο­χή έχει αλ­λά­ξει δρα­μα­τι­κά. Ο πό­λε­μος στην Ανα­το­λή, διά μέσου της Συ­ρί­ας, έχει φτά­σει κυ­ριο­λε­κτι­κά στην πόρτα μας. Η κρίση έχει βυ­θί­σει την Ελ­λά­δα στην κοι­νω­νι­κή ερή­μω­ση, ενώ και στην Τουρ­κία είναι φα­νε­ρό ότι ο «φω­τει­νός κύ­κλος» έχει τε­λειώ­σει ήδη. Η προ­σφυ­γι­κή κρίση θα δο­κι­μά­σει τις αντο­χές –κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές– και στις δύο όχθες του Αι­γαί­ου.

Μπρο­στά σε αυτήν την κα­τά­στα­ση, ο Αλέ­ξης Τσί­πρας –μετά τις «θερ­μές» επι­σκέ­ψεις του στο κρά­τος του Ισ­ρα­ήλ και στους νέους δι­κτά­το­ρες της Αι­γύ­πτου– επι­σκέ­φθη­κε την Τουρ­κία. Και μί­λη­σε σαν ένας «κα­τε­ψυγ­μέ­νος» Αν­δρέ­ας Πα­παν­δρέ­ου. Δια­τη­ρώ­ντας πα­γω­μέ­νες τις θέ­σεις «ανα­μέ­τρη­σης» για την κυ­ριαρ­χία στο Αι­γαίο, παρά το προ­φα­νές κό­στος και τους προ­φα­νέ­στα­τους κιν­δύ­νους. Δί­νο­ντας δείγ­μα­τα ογκώ­δους άγνοιας και έλ­λει­ψης επί­γνω­σης της ιστο­ρί­ας (όπως το αμί­μη­το ότι το casus belli είναι κα­τά­λοι­πο της... δε­κα­ε­τί­ας του ’60). Κυ­ρί­ως όμως δεί­χνο­ντας την πρό­θε­ση να συ­νε­χί­σει να χει­ρί­ζε­ται τα ελ­λη­νο­τουρ­κι­κά με βάση τη δη­μα­γω­γι­κή σκο­πι­μό­τη­τα της συμ­φι­λί­ω­σης με τον εσω­τε­ρι­κό πο­λι­τι­κό «εθνι­κό χώρο».

Σε αντί­θε­ση με όλα αυτά, η Αρι­στε­ρά οφεί­λει να σπά­σει το πλαί­σιο υπο­τα­γής στον αντα­γω­νι­σμό για κυ­ριαρ­χία. Να δη­λώ­σει ότι η ει­ρή­νη απο­τε­λεί μεί­ζον αγαθό για τους ερ­γα­ζό­με­νους και τις λαϊ­κές δυ­νά­μεις. Να προ­τεί­νει μια πο­λι­τι­κή φι­λί­ας και συ­νερ­γα­σί­ας ανά­με­σα στην Ελ­λά­δα και την Τουρ­κία, που είναι προ­ϋ­πό­θε­ση για να βγουν οι λαοί της πε­ριο­χής από τη μι­ζέ­ρια της υπο­τα­γής στους εμπό­ρους των όπλων και στους άρ­χο­ντες του ιμπε­ρια­λι­σμού.

Αυτά που δια­κή­ρυ­ξαν αλλά δεν μπο­ρού­σαν ή και δεν ήθε­λαν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα να κά­νουν ο Βε­νι­ζέ­λος και ο Ατα­τούρκ πα­ρα­μέ­νουν υπο­χρε­ώ­σεις για την Αρι­στε­ρά και το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, τόσο στην Ελ­λά­δα όσο και στην Τουρ­κία.

Πηγή : rproject