20 χρόνια από τον θάνατό του: Τόνυ Κλιφ - Γέφυρα με την επαναστατική παράδοση

Πριν από 20 χρόνια, στις 9 Απρίλη του 2000, πέθανε ο Τόνι Κλιφ. Ηγετικό στέλεχος του Socialist Workers Party στη Βρετανία, υπήρξε μια πηγή έμπνευσης για γενιές επαναστατών σε ολόκληρο τον κόσμο, ανάμεσά τους και για τους συντρόφους και τις συντρόφισσες του ΣΕΚ και της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης στην οποία ανήκει.

Ο Τόνι Κλιφ (το πραγματικό του όνομα ήταν Ιγκαέλ Γκλουκστάιν) γεννήθηκε το 1917 σε μια οικογένεια Εβραίων στην Παλαιστίνη. Άρχισε να δραστηριοποιείται πολιτικά σε ηλικία 15 χρονών και η ρήξη του με το σιωνισμό και η αντίθεσή του στο βρετανικό ιμπεριαλισμό που κυβερνούσε τότε την Παλαιστίνη ως προτεκτοράτο, τον οδήγησαν από πολύ νωρίς στις γραμμές του τροτσκιστικού κινήματος.

Η επιλογή του να χτίσει μια επαναστατική οργάνωση στην Παλαιστίνη σε τέτοιες συνθήκες, ουσιαστικά διπλής παρανομίας –τόσο απέναντι στις βρετανικές αρχές όσο και απέναντι στους σιωνιστές– του κόστισε διώξεις και φυλακίσεις στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου.

Όμως, αυτό που σφράγισε την πολιτική διαδρομή του Κλιφ ήταν ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε στην ανασύνταξη των επαναστατών στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Τόσο στην πρώτη φάση, με τις απαντήσεις που επεξεργάστηκε απέναντι στις προκλήσεις που έβαζε η σκληρή πραγματικότητα του μεταπολεμικού κόσμου (του Ψυχρού Πολέμου, της μακράς καπιταλιστικής ‘άνθησης’ και της σχεδόν απόλυτης κυριαρχίας του σταλινισμού και της σοσιαλδημοκρατίας μέσα στην παγκόσμια Αριστερά), όσο και μετά το 1968 και την παγκόσμια εργατική έκρηξη με τη συστηματική του προσπάθεια να χτιστούν μαζικές επαναστατικές οργανώσεις και κόμματα στηριγμένα στην παράδοση του Λένιν και του Τρότσκι.

Πιέσεις

Όταν ο Κλιφ κατέφυγε στην Ευρώπη του 1946 (στη Βρετανία) το κύμα της ριζοσπαστικοποίησης που είχε γεννήσει ο πόλεμος και οι αγώνες που ξέσπασαν στη διάρκειά του βρισκόταν στο τέλος τους. Στη Δύση ο καπιταλισμός έκανε τα πρώτα βήματα στην περίοδο που σήμερα αναφέρεται ως ‘χρυσή τριακονταετία’: μια φαινομενικά αδιάκοπη οικονομική ανάπτυξη χωρίς κρίσεις. Στην Ανατολή μια σειρά χώρες της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης έγιναν ‘λαϊκές δημοκρατίες’ που δήλωναν ότι έχτιζαν μια νέα κοινωνία. Οι πιέσεις πάνω στους επαναστάτες να προσαρμοστούν στο ένα ή το άλλο στρατόπεδο ήταν τεράστιες –και αρκετοί υπέκυψαν σε αυτές.

Ο Κλιφ και η μικρή ομάδα συντρόφων που συσπείρωσε στο Socialist Review Group, είχαν ως βασική τους θέση ότι «η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας», όπως έλεγε ο Μαρξ. Η προοπτική για τους επαναστάτες, ακόμα και μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες, δεν μπορούσε παρά να είναι ο «σοσιαλισμός από τα κάτω» και η κεντρικότητα της εργατικής τάξης. Από αυτή την αφετηρία ο Κλιφ ξεκίνησε μια συνολικότερη εξέταση των αλλαγών στο παγκόσμιο σύστημα που ξεδιπλώνονταν εκείνα τα χρόνια.

Η πρώτη ανάλυση αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός μπορούσε μέσω των στρατιωτικών εξοπλισμών να αποφεύγει προσωρινά την καταστροφική μανία των κρίσεων, μια θεωρία που πήρε τον τίτλο ‘διαρκής οικονομία των όπλων’. Όμως, όπως τόνιζε ο Κλιφ, αυτό δεν επρόκειτο να εμποδίζει για πάντα την επανεμφάνιση των οικονομικών κρίσεων.

Η δεύτερη αφορούσε τα καθεστώτα που διαμορφώνονταν σε χώρες που είχαν απαλλαγεί από τα δεσμά της αποικιοκρατίας ή της κηδεμονίας των δυτικών ιμπεριαλιστών. Με τη θεωρία της ‘διαθλασμένης διαρκούς επανάστασης’ εξηγούσε πώς επαναστάσεις σαν της Κίνας, της Κούβας ή της Αλγερίας κατέληξαν σε καθεστώτα κρατικού καπιταλισμού.

Έτσι, κράτησε στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του ’50 ανοικτή την προοπτική του ‘σοσιαλισμού από τα κάτω’ που θέτει το καθήκον στην επαναστατική αριστερά να έχει εμπιστοσύνη στην εργατική τάξη και να είναι προσανατολισμένη στο να αξιοποιεί τη δύναμη και τις εμπειρίες που κατακτούνται μόνο μέσα στους αγώνες της.

Οδηγός για δράση

Όμως, για τον Κλιφ η θεωρία άξιζε αν γινόταν οδηγός για δράση. Η παγκόσμια έκρηξη του 1968 ήταν ένα σημείο καμπής που του έδωσε τη δυνατότητα να μετατρέψει τη μαρξιστική θεωρία σε επαναστατική πολιτική οργάνωση στηριγμένη στην παράδοση των μπολσεβίκων του Λένιν και του Τρότσκι.

Χιλιάδες άνθρωποι άρχισαν να αμφισβητούν το σύστημα και οι International Socialists (όπως είχε στο μεταξύ ονομαστεί η οργάνωση), μεγάλωναν γρήγορα στα χρόνια των εργατικών κινητοποιήσεων που οδήγησαν στη μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων που το 1974 ανέτρεψε τη δεξιά κυβέρνηση στη Βρετανία.

Από αυτή την έκρηξη του κινήματος συγκροτήθηκε το Socialist Workers Party (SWP). Ο Κλιφ έγραψε μια τρίτομη βιογραφία του Λένιν, μια εργαλειοθήκη επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής για το χτίσιμο του επαναστατικού κόμματος.

Αλλά ακόμα και όταν υποχώρησε εκείνο το κύμα των εργατικών αγώνων της δεκαετίας του ‘70, ο Κλιφ βοήθησε τους επαναστάτες να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες. Το 1984 μίλησε σε αναρίθμητες εκδηλώσεις συμπαράστασης στους απεργούς ανθρακωρύχους που δέχονταν την κατά μέτωπο επίθεση της Θάτσερ, ενώ παράλληλα φρόντισε να ολοκληρώσει μια τετράτομη πολιτική βιογραφία του Τρότσκι, γεμάτη πολύτιμες εμπειρίες από τις πολιτικές μάχες του ηγέτη του Κόκκινου Στρατού που έγινε ηγέτης της Αριστερής Αντιπολίτευσης κόντρα στον εκφυλισμό της ρώσικης επανάστασης.

Η κρίση και οι καταρρεύσεις των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης το 1989 –και τελικά και της ίδιας της ΕΣΣΔ– κάτω από την πίεση εργατικών εξεγέρσεων, ήταν η επιβεβαίωση της θεωρίας του κρατικού καπιταλισμού και ταυτόχρονα μια ασπίδα προστασίας για τους επαναστάτες απέναντι στις τρομακτικές απογοητεύσεις που προκάλεσαν σε πολλά κομμάτια της Αριστεράς.

Ο Κλιφ, στηριγμένος στην ανάλυση του Τρότσκι για το πώς χάθηκε η επανάσταση στη Ρωσία, έγραψε το 1947 το βιβλίο του «Κρατικός Καπιταλισμός στη Ρωσία», σε ηλικία μόλις 30 χρόνων, αποδεικνύοντας ότι τα σταλινικά καθεστώτα του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν ένα είδος καπιταλισμού, όπου το κράτος λειτουργούσε σαν συλλογικός καπιταλιστής. Η θεωρία του θωράκιζε πολιτικά τους επαναστάτες απ’ τον πειρασμό να στηρίξουν ένα από τα δυο μπλοκ του Ψυχρού Πολέμου, επειδή το ένα υποτίθεται ήταν πιο ‘προοδευτικό’ από το άλλο. Το σύνθημα που έριξε: «ούτε Ουάσινγκτον, ούτε Μόσχα», προσέφερε ένα δρόμο αντίστασης στις πιέσεις των αντίπαλων στρατόπεδων.

Ήταν μια θεωρία που έδινε τη δυνατότητα να εξηγήσουμε και την άνοδο και την πτώση αυτών των καθεστώτων. Όταν τη διατύπωνε τέσσερις δεκαετίες πριν, ο Κλιφ υποστήριζε ότι η σταλινική Σοβιετική Ένωση ήταν ένας γραφειοκρατικός κρατικός καπιταλισμός, όπου η κυρίαρχη τάξη των γραφειοκρατών εκμεταλλευόταν την εργατική τάξη, όπως οι ιδιώτες καπιταλιστές εκμεταλλεύονταν την εργατική τάξη στη Δύση. Η ΕΣΣΔ ανταγωνιζόταν τη Δύση προσαρμοσμένη στη λογική της καπιταλιστικής συσσώρευσης που ο Μαρξ είχε αποκαλύψει στο «Κεφάλαιο». Όπως συνέβαινε και σε όλες τις μορφές του καπιταλισμού, ο κρατικός καπιταλισμός γεννούσε μια όλο και μεγαλύτερη εργατική τάξη που είχε τη δύναμη να συντρίψει το καθεστώς. Και ταυτόχρονα, ακριβώς επειδή αντιλαμβανόταν το ‘Ανατολικό μπλοκ’ σαν κομμάτι του διεθνούς συστήματος, ο Κλιφ προέβλεπε –όπως αποδείχθηκε σωστά– ότι η κρίση σύντομα θα χτυπήσει και τη Δύση. Έτσι προετοίμασε τους επαναστάτες για τις μεγάλες μάχες του 21ου αιώνα.

Ένας κόσμος να κερδίσουμε

Γι’ αυτό, την τελευταία δεκαετία της ζωής του, ο Κλιφ μπόρεσε να ξεχωρίσει πολύ γρήγορα τα σημάδια της επερχόμενης ανόδου του κινήματος. Πριν ακόμα από το Σιατλ το 1999, διαπίστωνε το φούντωμα μιας νέας πολιτικής αγανάκτησης σε όλο τον κόσμο, που στη Γαλλία ιδιαίτερα συνοδευόταν από μια αναβίωση των εργατικών αγώνων. Για άλλη μια φορά αναδυόταν ένα καινούργιο ακροατήριο για τις σοσιαλιστικές ιδέες και ο Κλιφ ρίχτηκε στη δουλειά για να το συναντήσει. Μόλις τρεις βδομάδες πριν το θάνατό του, όπως θυμάται ο Κρις Χάρμαν, «έσπειρε τον ενθουσιασμό σε ένα ‘σχολείο νέων μελών’ του SWP μιλώντας για τα καθήκοντα των επαναστατών τον 21ο αιώνα. Η πλειοψηφία του ακροατήριου δεν είχε ούτε το ένα τέταρτο από τα χρόνια του». Το τελευταίο βιβλίο του ήταν μια πολιτική αυτοβιογραφία με τίτλο «Ένας κόσμος να κερδίσουμε». Εκεί ο Κλιφ τελειώνει με τις παρακάτω φράσεις:

«Η διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία, ανάμεσα στη Ρωσία τον Οκτώβρη του 1917 και τις άλλες εργατικές επαναστάσεις, ήταν ότι στην πρώτη περίπτωση υπήρχε ένα μαζικό επαναστατικό κόμμα που πρόσφερε αποτελεσματική ηγεσία. Αν και οι επαναστάτες δεν μπορούν να καθορίσουν τη στιγμή που ξεσπάει η επαναστατική κρίση, μπορούν να καθορίσουν το τελικό της αποτέλεσμα στο βαθμό που έχουν χτίσει ένα δυνατό επαναστατικό κόμμα.

Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος, ένα μέλος της Ρωμαϊκής Συγκλήτου, συνήθιζε να κλείνει όλες τις ομιλίες του με τις λέξεις: ‘Cartago delenda est’ –Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί. Και τελικά η Ρώμη πραγματικά κατέστρεψε την Καρχηδόνα. Εμείς πρέπει να κλείνουμε με τις λέξεις: ‘Το επαναστατικό κόμμα πρέπει να χτιστεί’».

 Κώστας Πίττας