Τρότσκι: “Προβλήματα Της Καθημερινής Ζωής”

Το 1923, σε μια Ρωσία επαναστατημένη αλλά και βαθιά πληγωμένη από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, των εξωτερικών επεμβάσεων και του εμφυλίου, ο Λέων Τρότσκι, καλεί εικοσιπέντε μπολσεβίκες εργάτριες κι εργάτες, στην Μόσχα, για να συζητήσει, γύρω από τις μεθόδους και τις πρακτικές τις μπολσεβίκικης προπαγάνδας.

Γρήγορα οι συζητήσεις ξεπερνούν το αρχικό περιεχόμενό τους κι επεκτείνονται σε μια σειρά πτυχές της καθημερινής ζωής των εργατών στην μετεπαναστατική και μετεμφυλιακή Ρωσία. Για την μάχη ενάντια στις ιδέες και τις πρακτικές της καταπίεσης, στην οικογένεια, στο χώρο δουλειάς και σε κάθε προσωπική σχέση. O Tρότσκι, βασισμένος στις συζητήσεις αυτές, δημοσίευσε μια σειρά άρθρων στην Πράβδα. Tα άρθρα αυτά, μαζί με τα στενογραφημένα πρακτικά των συνεδριάσεων, αποτελούν τα δύο μέρη του βιβλίου “Τα προβλήματα της καθημερινής ζωής”.

Γιατί ο Τρότσκι ν’ αφιερώνει το χρόνο του σε ζητήματα φαινομενικά δευτερεύοντα, την ανθρώπινη συμπεριφορά, τον αλκοολισμό, τις οικογενειακές σχέσεις, τη διόρθωση του καθημερινού λεξιλογίου, κλπ; Δεν έχει να κάνει με κάποια προσωπική του περιέργεια. Oι εργάτες και οι εργάτριες της Pωσίας, με τους μπολσεβίκους επικεφαλής, θέλησαν να μεταμορφώσουν την κοινωνία τους, όχι μόνο στον τομέα της παραγωγής, αλλά και σ’ εκείνον των ανθρώπινων σχέσεων. Καταλάβαιναν ωστόσο, ότι οι πρακτικές με τις οποίες έπρεπε να συγκρουστούν όπως η γυναικεία καταπίεση, οι θρησκευτικές προκαταλήψεις, η βαναυσότητα στις ανθρώπινες σχέσεις, είχαν βαθιές ρίζες. Η ανατροπή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και το χτίσιμο μιας νέας σοσιαλιστικής οικονομίας ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις για να αλλάξουν ριζικά οι ιδέες και η καθημερινότητα των ανθρώπων. Χρειάζονταν νέοι κοινωνικοί θεσμοί που θα απελευθέρωναν τη γυναίκα. Αντίστοιχα, xρειάζονταν οι υλικοί όροι για μια ζωή που δεν θα χρειάζεται να στρέφεται κανείς στο Θεό.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η μάχη για έναν καλύτερο τρόπο ζωής αναβάλλεται για όταν θα θριαμβεύσει ο σοσιαλισμός. Kομμάτι της σύγκρουσης με τον καπιταλισμό είναι η μάχη ενάντια στις ιδέες και τις πρακτικές της καταπίεσης: είναι η μάχη για να μη δέρνουν οι άνδρες τις γυναίκες τους όταν γυρίζουν στο σπίτι, για να μην κυκλοφορούν αντισημιτικές ιδέες στο εργοστάσιο, για να μην υπάρχει απάνθρωπη συμπεριφορά και βρώμικο λεξιλόγιο στην καθημερινή ζωή.

Ο Τρότσκι δεν γενικολογεί στα άρθρα που περιλαμβάνονται στο “Προβλήματα της καθημερινής ζωής”. Μιλάει για τα παραπάνω ζητήματα αναλύοντας την προέλευσή τους και προτείνοντας συγκεκριμένα “μέτρα”. Δίνει μεγάλη σημασία στον εργατικό Τύπο και τι σημαίνει να είναι καλογραμμένος, καλοτυπωμένος, κατανοητός, φτάνοντας σε πολλά σημεία, τα συμπεράσματα και οι εκκλήσεις του να αποτελούν διαχρονικά μαθήματα για δημοσιογράφους.

Μιλάει για το νέο, τότε, εργαλείο, αυτό του κινηματογράφου, εργαλείο προπαγάνδας και ψυχαγωγίας, πολύτιμο για το χτίσιμο των νέων ηθών.

Ζητήματα συμπεριφοράς

Μπαίνει σε ζητήματα συμπεριφοράς που μπορεί να φαντάζουν μικρά. Οι εργάτες και οι εργάτριες της Ρωσίας πάλευαν με νύχια και με δόντια για την επιβίωση της επανάστασης, αλλά ταυτόχρονα ασχολούνταν με το φτύσιμο και τα αποτσίγαρα στο πάτωμα; Κι όμως, όπως εξηγεί: “Το να ζητάμε από τους πολίτες να μη φτύνουν ή να μην πετάνε αποτσίγαρα στις σκάλες και στους διαδρόμους των κτιρίων, είναι ένα «μικροπράγμα», μια ελάχιστη απαίτηση, που έχει ωστόσο μια τεράστια παιδαγωγική και οικονομική σημασία. Το να πετάς αποτσίγαρα στο πάτωμα σημαίνει πως περιφρονείς την εργασία του άλλου. Κι αυτός που δεν σέβεται την εργασία των άλλων, δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία και στη δική του. Αλλά, για να μπορέσουν ν’ αναπτυχθούν τα κοινόβια, θα πρέπει ο κάθε ένοικος, άντρας ή γυναίκα, να προσέχει ώστε η τάξη και η καθαριότητα να βασιλεύουν σ’ ολόκληρο το σπίτι”.

Αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο, για να υπερασπιστεί την απόφαση μιας γενικής συνέλευσης εργατών ενάντια στο “βρώμικο” λεξιλόγιο.

Ο αναγνώστης του “Προβλήματα της καθημερινής ζωής” παίρνει την καλύτερη απάντηση απέναντι στα χιλιοειπωμένα επιχειρήματα, που από τη μιά λένε “άλλαξε πρώτα τον εαυτό σου” κι από την άλλη ότι η αυταρχική και καταπιεστική συμπεριφορά είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης κι άρα η πραγματική απελευθέρωση δεν μπορεί να επιτευχθεί.

Οι εργάτες και οι εργάτριες της Ρωσίας, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε με τα δικά τους λόγια στο βιβλίο, άλλαζαν τον εαυτό τους, αλλάζοντας την κοινωνία. Πετώντας βαθιά ριζωμένες δεισιδαιμονίες και συνήθειες αιώνων, όχι εύκολα (και μάλιστα τη δυσκολία αυτή την επισημαίνει ο Τρότσκι), αλλά με επιμονή και συλλογικότητα. Tις μάχες αυτές τις έδωσαν οι εργάτες, οι εργάτριες και το κράτος τους, ως σοβιέτ, ως εργοστασιακές επιτροπές, ως τοπικά συμβούλια, ως πολιτιστικοί όμιλοι. Xρειάστηκε η σταλινική αντεπανάσταση για να πισωγυρίσει αυτή η σύνθετη, διαλεκτική προσπάθεια και όσες κατακτήσεις επετεύχθησαν και στο επίπεδο της καθημερινής ζωής.

Aπ’ τα τέλη της δεκαετίας του ’20 μέχρι τη δεκαετία του ’70, αυτό το βιβλίο εξαφανίστηκε, όπως εξαφανίστηκε και το πρόσωπο του Tρότσκι από τις φωτογραφίες της επανάστασης. Oι εκφραστές αυτών των ιδεών κυνηγήθηκαν και πολλοί απ’ αυτούς εξοντώθηκαν – πολιτικά, ηθικά και βιολογικά. Χρειάστηκε να έρθει μια νέα γενιά ριζοσπαστικοποίησης που έστρεψε το βλέμμα της στις επαναστατικές παραδόσεις του Οκτώβρη. Tο 1980, τα “Προβλήματα της καθημερινής ζωής” εκδόθηκαν στα ελληνικά σε μετάφραση του Λουκά Θεοδωρακόπουλου, κεντρική μορφή του κινήματος των ομοφυλόφιλων στην Eλλάδα, που πρόσφατα έφυγε από τη ζωή.

Πηγή : Εργατική Αλληλεγγύη