ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ : 200 Χρόνια Από Τη Γέννηση Του Στρατηγού / του Δ. Κατσορίδα

Δημήτρης Κατσορίδας

Ο Ένγκελς υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους και σοσιαλιστές.

Ο Φ. Έν­γκελς γεν­νή­θη­κε στην Γερ­μα­νία στις 28-11-1820 και πέ­θα­νε στις 5-8-1895. Ο πα­τέ­ρας του ήταν με­γα­λο­α­στός και είχε ερ­γο­στά­σια υφα­ντουρ­γί­ας σε Γερ­μα­νία και Αγ­γλία. Μά­λι­στα, τον ανά­γκα­σε να εγκα­τα­λεί­ψει το Γυ­μνά­σιο, ένα χρόνο πριν πάρει το απο­λυ­τή­ριο, για να ασχο­λη­θεί με το εμπό­ριο. Στα χρό­νια 1838-1841 έζησε στην πόλη Βρέμη. Δού­λευε σε εμπο­ρι­κό γρα­φείο, ενώ τις ελεύ­θε­ρες ώρες με­λε­τού­σε μόνος του. Έμαθε να μι­λά­ει και να γρά­φει πολ­λές γλώσ­σες.

Με­λε­τού­σε συ­στη­μα­τι­κά την γερ­μα­νι­κή φι­λο­σο­φία και ει­δι­κά τα έργα του Hegel. Την στρα­τιω­τι­κή του θη­τεία την έκανε στο Βε­ρο­λί­νο και στον ελεύ­θε­ρο χρόνο του πα­ρα­κο­λου­θού­σε, σαν ακρο­α­τής, μα­θή­μα­τα στο πα­νε­πι­στή­μιο της πόλης. Το πα­ρω­νύ­μιο, με το οποίο οι φίλοι του τον προ­σφω­νού­σαν, ήταν «ο στρα­τη­γός», γιατί ήταν συ­στη­μα­τι­κός με­λε­τη­τής της θε­ω­ρί­ας του πο­λέ­μου και των στρα­τιω­τι­κών ζη­τη­μά­των. Κάτι ανά­λο­γο θα γίνει αρ­γό­τε­ρα και με τον Τρό­τσκι. Και οι δυο τους υπήρ­ξαν οι πρώ­τοι θε­ω­ρη­τι­κοί του μαρ­ξι­σμού σε ζη­τή­μα­τα πο­λέ­μου. Όσον αφορά το επί­πε­δο της φι­λο­σο­φι­κής και πο­λι­τι­κής σκέ­ψης, πέ­ρα­σε από διά­φο­ρες φά­σεις, κα­ταρ­χήν ως επα­να­στά­της δη­μο­κρά­της και αθεϊ­στής, για να προ­σχω­ρή­σει το Φθι­νό­πω­ρο του 1842 στις ιδέες του κομ­μου­νι­σμού και κα­τό­πιν στην ανά­πτυ­ξη του μαρ­ξι­σμού.

Στα τέλη Νο­εμ­βρί­ου του 1842, στα γρα­φεία της εφη­με­ρί­δας «Rheinische Zeitung», ο Έν­γκελς συ­να­ντιέ­ται για πρώτη φορά με τον Μάρξ και έτσι θα ξε­κι­νή­σει μια με­γά­λη φιλία και συ­νερ­γα­σία μέχρι το τέλος της ζωής τους, η οποία απο­τε­λεί πα­ρά­δειγ­μα μέχρι και σή­με­ρα. Ο Έν­γκελς ενί­σχυε πάντα οι­κο­νο­μι­κά τον Μάρξ, ο οποί­ος είχε πολύ φτωχό βίο, ώστε να έχει ελεύ­θε­ρο χρόνο για τις με­λέ­τες του. Και παρ’ ότι με βα­θύ­τα­τη με­τριο­φρο­σύ­νη ανα­γνώ­ρι­ζε τον εαυτό του ως το δεύ­τε­ρο βιολί (μετά τον Μαρξ), εντού­τοις επει­δή ζούσε στην Αγ­γλία και έβλε­πε από κοντά την ανά­πτυ­ξη της βιο­μη­χα­νί­ας και της ερ­γα­τι­κής τάξης, μπό­ρε­σε πρώ­τος να δια­κρί­νει τόσο τις οι­κο­νο­μι­κές αντι­φά­σεις του κα­πι­τα­λι­σμού όσο και τον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό ρόλο της ερ­γα­τι­κής τάξης. Σε ηλι­κία 25 ετών είχε ήδη συγ­γρά­ψει την «Σκια­γρα­φία μιας κρι­τι­κής της Πο­λι­τι­κής Οι­κο­νο­μί­ας», ενώ ένα από τα κλασ­σι­κά του έργα είναι το βι­βλίο, «Η κα­τά­στα­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης στην Αγ­γλία» (1845), με την οποία είχε έρθει σε επαφή μέσα από τις επι­χει­ρή­σεις του πα­τέ­ρα του και των συν αυτώ, και είχε δει τόσο την εκ­με­τάλ­λευ­ση που υφί­στα­το όσο και τις άθλιες συν­θή­κες δια­βί­ω­σης και εξα­χρεί­ω­σής της. Επί της ου­σί­ας ήταν ο Έν­γκελς που μύησε τον Μαρξ στις ιδέες του σο­σια­λι­σμού και τον ώθησε να με­λε­τή­σει την πο­λι­τι­κή οι­κο­νο­μία, από την οποία προ­έ­κυ­ψε το με­γα­λειώ­δες έργο του Μαρξ, «Το Κε­φά­λαιο».

Ο Έν­γκελς έγρα­ψε πολλά βι­βλία μόνος του, και κά­ποια αλλά σε συ­νερ­γα­σία με τον Μάρξ. Μαζί έγρα­ψαν «Το Κομ­μου­νι­στι­κό Μα­νι­φέ­στο» (1847), «Η Αγία Οι­κο­γέ­νεια» (1845), και «Η Γερ­μα­νι­κή Ιδε­ο­λο­γία» (1845-46). Μόνος του, εκτός από τα πα­ρα­πά­νω δύο βι­βλία, έγρα­ψε επι­πλέ­ον τα εξής: «Ο Πό­λε­μος των χω­ρι­κών» (1850), το «Αντι-Ντύ­ρινγκ» (1878), «Η κα­τα­γω­γή της οι­κο­γέ­νειας, της ατο­μι­κής ιδιο­κτη­σί­ας και του κρά­τους» (1884), «Λου­δο­βί­κος Φώ­ϋ­ερ­μπαχ» (1888), «Ου­το­πι­κός και επι­στη­μο­νι­κός σο­σια­λι­σμός» (1892), «Η Δια­λε­κτι­κή της Φύσης» (δη­μο­σιεύ­τη­κε μετά τον θά­να­τό του, το 1925), καθώς και πο­λυά­ριθ­μα άρθρα και επι­στο­λές. Τέλος, επι­με­λή­θη­κε τον δεύ­τε­ρο και τον τρίτο τόμο του «Κε­φα­λαί­ου», σύμ­φω­να με τα προ­σχέ­δια του Μαρξ, ο οποί­ος δεν πρό­λα­βε να τα ολο­κλη­ρώ­σει λόγω του αιφ­νί­διου θα­νά­του του.

Ο Έν­γκελς και ο Μάρξ είναι οι ιδρυ­τές της θε­ω­ρί­ας του δια­λε­κτι­κού και ιστο­ρι­κού υλι­σμού, ως η με­λέ­τη των γε­νι­κών νόμων της φύσης, της κοι­νω­νί­ας και της αν­θρώ­πι­νης συ­νεί­δη­σης, και θε­με­λιω­τές του σο­σια­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Ήταν από τους ιδρυ­τές της Α΄ Διε­θνούς, ενώ ο Έν­γκελς συ­νέ­βα­λε και στην ίδρυ­ση της Β΄ Διε­θνούς.

Εδώ, ανοί­γο­ντας μια πα­ρέν­θε­ση, να πούμε ότι ως προς τα ζη­τή­μα­τα της δια­λε­κτι­κής, όταν ανα­φε­ρό­μα­στε στην έν­νοια «νόμοι», δεν πρό­κει­ται για νό­μους με την ει­δι­κή έν­νοια της λέξης. Όπως επι­ση­μαί­νει ο Ε. Μπι­τσά­κης, δεν έχουν το status των νόμων των ει­δι­κών επι­στη­μών (νόμοι της φυ­σι­κής, της χη­μεί­ας, κλπ.), αλλά εκ­φρά­ζουν στο επί­πε­δο και με τη γλώσ­σα της φι­λο­σο­φί­ας θέ­σεις, οι οποί­ες είναι ιστο­ρι­κά κα­θο­ρι­σμέ­νες (στο «Η Φύση και η Δια­λε­κτι­κή της Φύσης», πε­ριο­δι­κό Επα­να­στα­τι­κή Μαρ­ξι­στι­κή Επι­θε­ώ­ρη­ση-ΕΜΕ, Νο 1, Νο­έμ­βρης 1995). Υπό αυτή την έν­νοια ο μαρ­ξι­σμός δεν είναι ένα από­λυ­το σύ­στη­μα ιδεών, όπως έλεγε ο Τρότκ­σι, και άρα αυτά που δια­τυ­πώ­νει δεν έχουν ισχύ νόμου. Απε­να­ντί­ας, «Έχει συ­νεί­δη­ση της ιστο­ρι­κής, με­τα­βα­τι­κής του ση­μα­σί­ας. Μόνο μια συ­νει­δη­τή εφαρ­μο­γή της υλι­στι­κής δια­λε­κτι­κής σε όλα τα πεδία της επι­στή­μης μπο­ρεί και θα προ­ε­τοι­μά­σει τα ανα­γκαία στοι­χεία για την υπέρ­βα­ση του Μαρ­ξι­σμού, τα οποία δια­λε­κτι­κά θα είναι ο θρί­αμ­βος του Μαρ­ξι­σμού». Και συ­νέ­χι­ζε λέ­γο­ντας πως «Ο μαρ­ξι­σμός κα­θε­αυ­τός είναι ένα ιστο­ρι­κό προ­ϊ­όν και πρέ­πει να συλ­λη­φθεί ως τέ­τοιο» (στο «Φι­λο­σο­φία και στα­λι­νι­κή γρα­φειο­κρα­τία», πε­ριο­δι­κό ΕΜΕ, Μά­ης-Ιού­νης 1987, τεύ­χος Νο 55).

Με βάση αυτή τη προ­σέγ­γι­ση, της δη­μιουρ­γι­κής αλ­λη­λε­πί­δρα­σης των επι­στη­μών και της φι­λο­σο­φί­ας, ως έκ­φρα­ση της ενό­τη­τας μέσα στην δια­φο­ρά, οι Μαρξ-Έν­γκελς, προ­σπά­θη­σαν να πα­ρου­σιά­σουν το έργο τους ως ένα κρι­τι­κό και ανοι­χτό σύ­στη­μα ιδεών (φι­λο­σο­φι­κών, οι­κο­νο­μι­κών, κοι­νω­νι­κών, πο­λι­τι­κών), εμπλου­τι­ζό­με­νο συ­νε­χώς, όπως έλεγε ο Μ. Ρά­πτης (Πά­μπλο), «από μια διαρ­κή συν­θε­τι­κή λει­τουρ­γία δια­λε­κτι­κής αφο­μοί­ω­σης του οποιου­δή­πο­τε νέου στοι­χεί­ου αλή­θειας στην πρα­κτι­κή των αν­θρώ­πων σκε­πτό­με­νων ή και αγω­νι­ζό­με­νων μαζί» (στο «Φ. Έν­γκελς: Το ‘‘Δεύ­τε­ρο Βιο­λί­’’», πε­ριο­δι­κό ΕΜΕ, Νο 1, Νο­έμ­βρης 1995).

Ο Έν­γκελς υπήρ­ξε ένας από τους σπου­δαιό­τε­ρους αν­θρώ­πους και σο­σια­λι­στές. Διέ­θε­τε πολύ αν­θρώ­πι­νη συ­μπε­ρι­φο­ρά, συ­νέ­βα­λε στην ανά­πτυ­ξη της μαρ­ξι­στι­κής θε­ω­ρί­ας και σκια­γρά­φη­σε μια σο­σια­λι­στι­κή κοι­νω­νία ισό­τη­τας και δη­μο­κρα­τί­ας, σε αντί­θε­ση με τους επι­γό­νους (στα­λι­νι­σμός), οι οποί­οι δη­μιούρ­γη­σαν ένα δόγμα απάν­θρω­πης και εγκλη­μα­τι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης, εξα­το­μί­κευ­σης και αστυ­νο­μι­κού ελέγ­χου, ενα­ντί­ον της κοι­νω­νι­κής ισό­τη­τας και υπέρ της ενί­σχυ­σης ενός γι­γα­ντιαί­ου γρα­φειο­κρα­τι­κού κρά­τους. Τί­πο­τα απ’ όλα αυτά δεν μπο­ρεί να βρει κα­νείς στους Μαρξ-Έν­γκελς.

Θα κλεί­σου­με το κεί­με­νο για τον Έν­γκελς, με ένα από­σπα­σμα, πάλι από τον Πά­μπλο, ο οποί­ος έλεγε πως αυτό «το δεύ­τε­ρο βιολί θα μας πα­ρα­μεί­νει μια αξέ­χα­στη μου­σι­κή που ξε­πή­δη­σε από ένα εντε­λώς εξαι­ρε­τι­κά ανε­πτυγ­μέ­νο αν­θρώ­πι­νο ον και που πρέ­πει ιδίως στον καιρό μας, αυτό της επε­κτει­νό­με­νης βαρ­βα­ρό­τη­τας, να το δί­δου­με σαν πα­ρά­δειγ­μα στις γε­νε­ές των Νέων σε ανα­ζή­τη­ση νο­ή­μα­τος και τρό­που ζωής».

Πηγή : rproject