Oι Ρίζες Των Ιουλιανών / του Λέανδρου Μπόλαρη

του Λέανδρου Μπόλαρη

Τα Ιουλιανά του 1965 είναι μια κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα. Είκοσι χρόνια μετά τον Δεκέμβρη του 1944 ένα μαζικό κίνημα, με τους εργάτες και τη νεολαία στην καρδιά του, προκάλεσε τρόμο στην άρχουσα τάξη. 

Η έκρηξη των Ιουλιανών, όμως, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Το εύφλεκτο υλικό συσσωρεύτηκε από ένα συνδυασμό τριών παραγόντων. Την εμφάνιση ενός νέου κινήματος από τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Τις προσπάθειες της άρχουσας τάξης να το αντιμετωπίσει. Τα διλήμματα και τις φαγωμάρες στο ίδιο το στρατόπεδο των «από πάνω». Ο αποφασιστικός παράγοντας ήταν το κίνημα. 

Το 1958 ήταν η χρονιά της έκπληξης. Στις βουλευτικές εκλογές του Μάη η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) ήρθε δεύτερο κόμμα, έγινε αξιωματική αντιπολίτευση με 24,4% των ψήφων και 78 βουλευτές. Στις μεγάλες πόλεις ήρθε πρώτο κόμμα με μεγάλες -σε κάποιες περιπτώσεις συντριπτικές- πλειοψηφίες στις εργατογειτονιές. Στη Β' Αθηνών πήρε το 46,1%, στη Β' Πειραιά το 60,8%, στην Α' Θεσσαλονίκης 43,4%. Η ΕΔΑ είχε ιδρυθεί το 1951 ως συνασπισμός μικρών νόμιμων αριστερών κομμάτων. Όμως, την πολιτική και οργανωτική ηγεσία την είχε το παράνομο ΚΚΕ. Συνέχισε να την έχει όταν η ΕΔΑ μετατράπηκε σε ενιαίο κόμμα το 1956.
Δέκα χρόνια μετά την συντριβή της στον εμφύλιο, η Αριστερά γινόταν αξιωματική αντιπολίτευση. Το αποτέλεσμα έκφραζε –όσο μπορεί να εκφραστεί στις εκλογές- την ανάδυση ενός κινήματος που αμφισβητούσε τον τρόπο που κυβερνούσε η άρχουσα τάξη από τη δεκαετία του ’40. Νέα τμήματα της εργατικής τάξης και η νεολαία χωρίς το βάρος της ήττας, έβγαιναν στο δρόμο και διεκδικούσαν –σε μια περίοδο που ο ελληνικός καπιταλισμός «απογειωνόταν».

Τον Αύγουστο του 1960, η κυβέρνηση της ΕΡΕ του Καραμανλή κατέβασε ένα νομοσχέδιο για το ασφαλιστικό, με το οποίο αυξάνονταν οι εργατικές εισφορές στο ΙΚΑ και μεγάλωναν τα όρια ηλικίας για συνταξιοδότηση –θα χρειάζονταν 4.050 ένσημα αντί για 2.500. Η εργατική τάξη άρχισε να βράζει. Μέχρι και οι διορισμένοι εργατοπατέρες στα σωματεία δήλωναν αντίθετοι. Οι οικοδόμοι είχαν απεργήσει τρεις φορές από τον Αύγουστο, με πρωτοβουλία μιας σειράς σωματείων τους (τότε ήταν οργανωμένοι ανά ειδικότητα) που είχε την πλειοψηφία η Αριστερά.

Αλλά η απεργία της 1ης Δεκέμβρη του 1960 θα έμενε στην ιστορία. Οι οικοδόμοι συγκρούονται με την αστυνομία στο κέντρο της Αθήνας –ήταν η πρώτη φορά που οι μπάτσοι χρησιμοποίησαν δακρυγόνα για να αντιμετωπίσουν διαδηλωτές. Ένας απεργός αργότερα περιέγραφε ως εξής την εμπειρία: «Ήταν η πρώτη φορά που έμπαινα σε τέτοιο πανηγύρι. Βέβαια είχα ζήσει σε έναν εμφύλιο πόλεμο και πολύ έντονα αλλά δεν είχαμε φτάσει ποτέ σε μαζικούς αγώνες. Ήταν μια άλλη πρωτόγνωρη εμπειρία, η οποία από ένα σημείο και ύστερα αισθάνεσαι να μεθάς, έτσι; Αισθάνεσαι να μεθάς, να είσαι ικανός για όλα».

«Ταραχαί»

«Οι κομμουνισταί προεκάλεσαν χθες αιματηράς ταραχάς εις Αθήνας», έγραφε στις 2/12 η Καθημερινή. Ο Καλαντζής υπουργός Εργασίας της ΕΡΕ δήλωνε στη βουλή: «Τα «οδοφράγματα …μεταφέρουν την σκέψιν του θρησκευτικώς προσηλωμένου Ελληνικού λαού…εις άλλας περιόδους και εποχάς, αι οποίαι είναι εκείναι από τας οποίας εξεπορεύθη το πνεύμα της γενικής ανταρσίας κατά του νόμου και της συστηματικής υπονομεύσεως της αποστολής των οργάνων των Σωμάτων Ασφαλείας.» «‘Δεκέμβριος!’ αναφώνησε από τα έδρανα ένας βουλευτής που δεν καταγράφεται το όνομά του.»

Οι οικοδόμοι βρέθηκαν εκείνη τη περίοδο στην πρωτοπορία του εργατικού κινήματος. Δεν ήταν όμως οι μόνοι. Στα τέλη του 1962 ιδρύθηκε, με πρωτοβουλία πολλών πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων, η κίνηση που θα μείνει γνωστή ως οι «115 Συνεργαζόμενες Συνδικαλιστικές Οργανώσεις». Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, η κίνηση θα συσπειρώσει πάνω από 600 οργανώσεις. Από το 1947 η ΓΣΕΕ ελεγχόταν από διορισμένους από την Ασφάλεια, όπως ο Μακρής, «πρόεδρος» της ΓΣΕΕ, μέσα από στημένα «συνέδρια». Οι εργάτες που δίνανε τις μάχες τους χρειάζονταν οργάνωση και συντονισμό –και αυτή την ανάγκη ήρθε να καλύψει η κίνηση των «115» σωματείων.

Το άλλο μέτωπο που έβραζε ήταν τα πανεπιστήμια. Οι πύλες της ανώτατης εκπαίδευσης άνοιγαν σιγά-σιγά στα παιδιά των «κατώτερων στρωμάτων» για να «παράγουν» καθηγητές και δασκάλους για να εκπαιδεύσουν τη νέα γενιά των εργατών στα σχολεία, στις τεχνικές σχολές, τη βιομηχανία και τις επιχειρήσεις. Εκεί είχαν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα της υποχρηματοδότησης, των διδάκτρων, της καταθλιπτικής εξουσίας των «εθνικοφρόνων» καθηγητών και την τρομοκρατία των ακροδεξιών συμμοριών.

Όπως αναφέρει μια μελέτη για την ιστορία του φοιτητικού κινήματος: «Την Τρίτη και την Τετάρτη 14 Ιανουαρίου 1959 θα δημοσιευθούν ειδήσεις σχετικά με την σαρανταοκτάωρη αποχή των φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθήνας. Η κινητοποίηση οργανώνεται από τη ΔΕΣΠΑ με αιχμή την ελλιπή χρηματοδότηση με αποτέλεσμα το Ίδρυμα να αναστείλει τις ατελείς εγγραφές των δικαιούχων φοιτητών. Το φοιτητικό κίνημα γοργά μετασχηματίζεται σε κίνημα του 1-1-4, της υπεράσπισης του ακαδημαϊκού ασύλου και των ακαδημαϊκών ελευθεριών, ενώ στις αρχές Δεκεμβρίου πλάι στο 114 θα εμφανιστεί και το σύνθημα για το 15% για τις δαπάνες για την Παιδεία».

Το κίνημα για τις δημοκρατικές ελευθερίες (με αναφορά στο 114- το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος) ήταν η απάντηση στις εκλογές της «βίας και της νοθείας» που οργάνωσε η κυβέρνηση του Καραμανλή το 1961. Ακόμα και πεθαμένοι και δέντρα «ψήφισαν» σε εκείνες τις εκλογές για να πάρει την πλειοψηφία η ΕΡΕ. Δυο μέλη της Νεολαίας ΕΔΑ δολοφονήθηκαν, ο Στ. Βελδεμίρης στις 26 Οκτώβρη στη Θεσσαλονίκη και ο στρατιώτης Δ. Κερπινιώτης την ημέρα των εκλογών 29/10 στην Αρκαδία.
Η επίθεση γύρισε μπούμερανγκ. Η βία και η νοθεία δε στράφηκε μόνο ενάντια στην Αριστερά αλλά και στον κόσμο που ψήφισε την Ένωση Κέντρου –ένα κόμμα που είχε συγκροτηθεί πρόσφατα από τη συνένωση των τμημάτων του παλιού Κόμματος Φιλελευθέρων.

Απεργίες

Το κίνημα συνέχιζε να αναπτύσσεται και μετά τις εκλογές του 1961. Το 1962 οι απεργίες ήταν 50% περισσότερες από το μέσο όρο της προηγούμενης εξαετίας. Οι αγρότες ξεσηκώνονται, στις 25 Ιούλη οι σταφιδοπαραγωγοί του Ηρακλείου καταλαμβάνουν τη Νομαρχία και στις 8 Σεπτέμβρη οι καπνοπαραγωγοί του Αγρινίου συγκρούονται με τη Χωροφυλακή που δολοφόνησε έναν αγρότη.

Το Δεκέμβρη του 1962 τα πανεπιστήμια παίρνουν ξανά φωτιά από τις κινητοποιήσεις που απαιτούν 15% για την Παιδεία. Το Γενάρη του 1963 η πανεκπαιδευτική απεργία θα διαρκέσει 20 μέρες και σταμάτησε μόνο όταν η κυβέρνηση επέβαλε πολιτική επιστράτευση στους απεργούς.

Οι αγώνες των εργατών, της νεολαίας, οι αγροτικές κινητοποιήσεις, ενώνονταν σε ένα κοινό ποτάμι με το αίτημα για δημοκρατικές ελευθερίες. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, του βουλευτή της Αριστεράς τον Μάη του 1963 ήταν η απάντηση. Η κηδεία του στις 28 Μάη, ήταν η μεγαλύτερη πολιτική διαδήλωση από τη μέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους ναζί τον Οκτώβρη του 1944. Υπολογίζεται ότι 500.000 με 700.000 συνόδεψαν τη σωρό του Λαμπράκη στο Α΄ Νεκροταφείο.

Τον Ιούνη ο Καραμανλής παραιτήθηκε, κάτω από την κατακραυγή που είχε ξεσηκώσει η δολοφονία του Λαμπράκη. Το Νοέμβρη του 1963 η ΕΡΕ έχασε τις εκλογές και ο «εθνάρχης» Καραμανλής έφυγε με διαβατήριο στο όνομα «Τριανταφυλλίδης» στο Παρίσι σε αυτό που αποκαλούν κομψά όσοι τον λιβανίζουν και σήμερα, «αυτοεξορία». Στις νέες εκλογές που έγιναν τον Φλεβάρη, η Ένωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου πήρε την αυτοδυναμία, με 52% των ψήφων.

Η Ένωση Κέντρου ήταν ένα κόμμα στενά δεμένο με την άρχουσα τάξη. Άλλωστε ο ίδιος ο Παπανδρέου ήταν ο πρωθυπουργός όταν εκείνη την Κυριακή 3 Δεκέμβρη του 1944 η αστυνομία αιματοκυλούσε τη διαδήλωση του ΕΑΜ στο Σύνταγμα. Η Ένωση Κέντρου πρόβαλε τον εαυτό της σαν ένα κόμμα της «εθνικής αντιπολίτευσης», ανάχωμα στην επιρροή της αριστεράς. Υπήρχαν πραγματικές διαφορές ανάμεσα στην Ένωση Κέντρου και την ΕΡΕ, ωστόσο η Ένωση Κέντρου δεν είχε καμιά πρόθεση να βάλει χέρι στο μετεμφυλιακό κράτος. Σκόπευε να εκμεταλλευτεί την οργή του κόσμου απέναντι στη δεξιά για να τη διαδεχτεί στην κυβέρνηση, θεωρώντας ότι μετά το κίνημα θα ξεφούσκωνε.

Κι έγινε ακριβώς το αντίθετο. Οι απεργίες, οι διαδηλώσεις, και οι κάθε είδους κινητοποιήσεις συνεχίζονται ακόμα πιο δυναμικά. Το απεργιακό κύμα μεγαλώνει με άλματα: Το 1960 είχαν καταγραφεί 135 απεργίες με 56.000 απεργούς. Το 1964 οι απεργίες ήταν 339 με 164.000 απεργούς.

Η ΕΔΑ, όμως, προσπαθούσε να γίνει πιο «υπεύθυνη». Η φράση του Ηλ. Ηλιού, του κοινοβουλευτικού της εκπροσώπου «θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα» συμπυκνώνει αυτή την στάση. Το κίνημα γινόταν πιο ριζοσπαστικό και η ηγεσία της Αριστεράς κινιόταν στην αντίθετη κατεύθυνση. Η έκρηξη των Ιουλιανών θα έφερνε αυτή την ανεπάρκεια στην επιφάνεια με τις πιο σκληρές συνέπειες.

Πηγή : ergatiki