Φέτος συμπληρώνονται 70 χρόνια από την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η επέτειος γιορτάζεται στις 9 Μάη. Το 2010, στην προηγούμενη «στρογγυλή» επέτειο, στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας δίπλα στα ρωσικά στρατιωτικά τμήματα παρέλασαν αγήματα και από τις ΗΠΑ και την Βρετανία, ως υπενθύμιση της μεγάλης συμμαχίας που είχε νικήσει τη Γερμανία του Χίτλερ.
Ήταν πράγματι μια εντυπωσιακή συμμαχία αν και οι σχέσεις μεταξύ των «Τριών Μεγάλων» κάθε άλλο παρά ανέφελες ήταν. Παρόλα αυτά, άντεξε όλους τους κλυδωνισμούς και τους ανταγωνισμούς όσο κι αν ο Χίτλερ πίστευε μέχρι την τελευταία του στιγμή ότι θα διαλυθεί.
Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος όμως, στις 4 Σεπτέμβρη του 1939, αυτή η συμμαχία δεν υπήρχε. Ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία, η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο. Ένα χρόνο πριν, είχαν εγκαταλείψει την Τσεχοσλοβακία στις ορέξεις του Χίτλερ, μια χώρα με δημοκρατικό καθεστώς και σύμμαχό τους. Αντίθετα, η Πολωνία του 1939 μόνο δημοκρατία δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί. Και βέβαια ούτε η Ελλάδα της δικτατορίας του Μεταξά και του βασιλιά, που βρέθηκε να πολεμά στο πλευρό της «δημοκρατίας», δηλαδή της Βρετανίας, στο τέλος του 1940.
Δεκαπέντε μέρες μετά την γερμανική εισβολή στην Πολωνία, ο ρώσικος στρατός προέλασε από τα ανατολικά. Όχι για να αντιμετωπίσει τους ναζί, αλλά για να μοιράσει την Πολωνία στα δυο. Αυτό προέβλεπαν τα μυστικά παραρτήματα του Συμφώνου «Μη-Επίθεσης» που είχαν υπογράψει οι υπουργοί Εξωτερικών των δυο χωρών, ο Ρίμπεντρομπ και ο Μολότοφ τον Αύγουστο του 1939. Οι φωτογράφοι έχουν απαθανατίσει την κοινή παρέλαση στην πόλη Μπρεστ στις 23 Σεπτέμβρη.
Οι ΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο το Δεκέμβρη του 1941, όταν η Ιαπωνία επιτέθηκε στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης και ο Χίτλερ τους κήρυξε τον πόλεμο. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός βέβαια στήριζε οικονομικά και στρατιωτικά τη Βρετανία από την αρχή του πολέμου γιατί δεν ήθελε μια γερμανική Ευρώπη. Όμως, αυτή η βοήθεια δεν ήταν «δωρεάν». Ένα μικρό παράδειγμα είναι η συμφωνία του Σεπτέμβρη του 1940 με την οποία οι ΗΠΑ έδωσαν 50 αντιτορπιλικά στη Βρετανία με αντάλλαγμα βάσεις σε αγγλικές κτήσεις στην Καραϊβική και στον Καναδά.
Αιτίες
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έγινε για να συντριβεί ο φασισμός. Ήταν προϊόν της κατάρρευσης του διεθνούς συστήματος που είχαν οικοδομήσει οι νικητές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η παγκόσμια οικονομική κρίση υπέσκαψε και μετά γκρέμισε τις ισορροπίες ανάμεσα σε μεγάλες και μικρές δυνάμεις.
Οι «χορτάτοι» ιμπεριαλισμοί είχαν κάθε λόγο να επιθυμούν τη διατήρηση του στάτους κβο, οι «πεινασμένοι» (Γερμανία, Ιαπωνία, Ιταλία) θέλανε την αναθεώρησή του. Η Βρετανία και η Γαλλία μπορούσαν να στηρίζονται στις αχανείς αποικιακές αυτοκρατορίες για να αντέξουν την μπόρα. Οι ΗΠΑ ήταν μια αυτοκρατορία χωρίς αποικίες και ήδη από τη δεκαετία του ’20 ο τραπεζίτης της Ευρώπης.
Η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Ιταλία δεν είχαν αυτή την οικονομική και πολιτική δύναμη.
Δεν υπήρχε τίποτα το «αμυντικό» στην στάση των πρώτων ούτε «δίκαιο» στις διεκδικήσεις των δεύτερων. Ούτε οι συμμαχίες ήταν προδιαγεγραμμένες. Για παράδειγμα, μέχρι το καλοκαίρι του 1940 και η Γαλλία και η Βρετανία φιλοδοξούσαν ότι θα κέρδιζαν τη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι στο πλευρό τους –κι αυτή δεν ήταν μια αβάσιμη ελπίδα.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τις ίδιες αιτίες με τον προηγούμενο. Ήταν η τραγική κορύφωση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών που ξέφυγαν από τον έλεγχο εκείνων που όριζαν τις τύχες των «μεγάλων δυνάμεων». Από αυτή την άποψη ήταν συνέχειά του. Αλλά δεν ήταν επανάληψή του, μια «φωτοτυπία» του.
Διαφορές
Αυτό που κάνει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διαφορετικό στη συλλογική μνήμη είναι η φρίκη του ναζισμού: Οποιοσδήποτε πολεμούσε αυτούς που έστησαν το Άουσβιτς στο οποίο εξοντώθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι μόνο και μόνο γιατί ήταν Εβραίοι ή Σλάβοι, έκανε ένα δίκαιο πόλεμο, όσες ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις και αν είχε παράλληλα, λέει ένα επιχείρημα.
Όμως, ο πόλεμος ενάντια στην ναζιστική Γερμανία δεν «πάγωνε» τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών είτε αυτά συνέκλιναν είτε απέκλιναν. Από την αρχή της «μεγάλης συμμαχίας» οι διπλωμάτες και οι πολιτικοί ηγέτες της, καθόριζαν την συνεργασία τους στα πεδία των μαχών με το ένα μάτι στο μεταπολεμικό κόσμο και στα συμφέροντά τους σε αυτόν.
Οι ΗΠΑ πχ στηρίζονταν στην θεαματική οικονομική και στρατιωτική τους δύναμη για να «απαλλάξουν» τη Βρετανία από την επιρροή της στην Ευρώπη και τον έλεγχό της στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Χρειάζονταν τη βοήθεια της Ρωσίας για να νικήσουν την Ιαπωνία, αλλά δεν ήθελαν να τη δουν να εδραιώνεται στην κεντρική Ευρώπη.
Ο ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας του πολέμου καθόριζε και τον ίδιο τον τρόπο διεξαγωγής του. Ο σκοπός καθόριζε το μέσο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο λεγόμενος «αεροπορικός πόλεμος».
Από το 1940 μέχρι το 1945 η βρετανική και μετά η αμερικάνικη αεροπορία έριξαν πάνω από 1,5 εκατομμύριο τόνους βομβών στην Γερμανία. Οι επιπτώσεις στην πολεμική παραγωγή της γερμανικής οικονομίας ήταν πολύ μικρές. Όμως, περίπου μισό εκατομμύριο άμαχοι έχασαν τη ζωή τους.
Από τη δεκαετία του ’20 οι «θεωρητικοί» του «στρατηγικού βομβαρδισμού» διακήρυτταν ότι στόχος ήταν το «ηθικό» των εργατών που δούλευαν στα εργοστάσια και ζούσαν στις γειτονιές που τα περιέβαλαν. Θεωρούσαν ότι ο «όχλος» θα πανικοβαλλόταν. Αντί γι’ αυτό, έδωσαν επιχειρήματα στην προπαγανδιστική μηχανή του Γκέμπελς και των ναζί.
Όχι ότι οι βόμβες έκαναν διακρίσεις εθνικότητας. Στη διάρκεια της απελευθέρωσης της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1944 οι βρετανικές και αμερικάνικες βόμβες σκότωσαν περισσότερους αμάχους από ότι οι γερμανικές που έπεσαν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου στη Βρετανία (περίπου 68 χιλιάδες έναντι 60 χιλιάδων).
Μόνο ένα στόχο αρνήθηκαν συστηματικά να βομβαρδίσουν οι σύμμαχοι –το Άουσβιτς και τις σιδηροδρομικές γραμμές που οδηγούσαν σε αυτό.
Μια ακόμη διαφορά από τον προηγούμενο παγκόσμιο πόλεμο, ήταν τα μαζικά κινήματα αντιφασιστικής Αντίστασης που εμφανίστηκαν στην κατεχόμενη Ευρώπη. Όμως, παρά τους ύμνους της συμμαχικής προπαγάνδας και τις προσπάθειες να χρησιμοποιηθούν στρατιωτικά, οι Σύμμαχοι τα αντιμετώπιζαν είτε ως ενοχλητικούς παρείσακτους -στην καλύτερη περίπτωση- είτε ως θανάσιμους εχθρούς. Αρκεί να θυμηθούμε τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα όταν τα βρετανικά κανόνια και τανκς ανέλαβαν να «σώσουν τη δημοκρατία» από την Αριστερά αγκαλιά με τους δωσίλογους συνεργάτες των ναζί.
Και η Ρωσία;
Μήπως ο χαρακτήρας του πολέμου καθορίστηκε από τη συμμετοχή της Ρωσίας και του ρόλου που έπαιξε στη συντριβή της ναζιστικής πολεμικής μηχανής; Αυτός ο ρόλος είναι αναμφισβήτητος. Περίπου 9 εκατομμύρια στρατιώτες και αξιωματικοί και 13 εκατομμύρια άμαχοι σκοτώθηκαν στον πόλεμο. Όπως αναμφισβήτητη είναι η γενοκτονική μανία των ναζί και του γερμανικού στρατού στο ανατολικό μέτωπο.
Όμως, ο ρώσικος στρατός που προέλασε στο Βερολίνο δεν έφερε την απελευθέρωση στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη όσο κόκκινη κι αν ήταν η σημαία που κυμάτισε στο Ράιχσταγκ στις 30 Απρίλη του 1945. Σε όλες τις χώρες που κατέλαβε, ο παλιός κρατικός μηχανισμός διατηρήθηκε με την πρόσθεση των μικρών κομμουνιστικών κομμάτων στην κυβέρνηση. Πουθενά αυτή η εξέλιξη δεν πυροδότησε μια εργατική ή λαϊκή επανάσταση. Αντίθετα, ο Στάλιν συγκρούστηκε με κινήματα που είχαν μαζική, αυτόνομη βάση. Κι αυτό δεν ίσχυε μόνο για την «συντηρητική» Πολωνική Αντίσταση το 1944-45 αλλά και για την «κομμουνιστική» του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία (η οριστική ρήξη ήρθε το 1948).
Αυτό που είχε σημασία για τον Στάλιν και το καθεστώς του, ήταν τα γεωστρατηγικά συμφέροντα του κράτους τους, όχι οι ελπίδες και ο ριζοσπαστισμός των κινημάτων που πολεμούσαν τον φασισμό. Όταν τον Φλεβάρη του 1945, στη Γιάλτα ο Τσόρτσιλ τον κατηγόρησε για τις επεμβάσεις του στην Πολωνία, ο Στάλιν του απάντησε να μην ανακατεύεται, όπως δεν ανακατεύτηκε και αυτός όταν η Βρετανία εξασφάλιζε τα συμφέροντά της στην Ελλάδα και το Βέλγιο με παρόμοιες μεθόδους.
Ο λόγος για αυτή την πολιτική δεν ήταν ο «ρεαλισμός» του «στρατάρχη» Στάλιν, αλλά η ίδια η φύση της κοινωνίας που είχε αναδυθεί στα ερείπια της επανάστασης του Οκτώβρη 1917. Η Ρωσία ήταν ένας κρατικός καπιταλισμός όπου την συγκεκριμένη περίοδο οι εργάτες δεν είχαν κανένα δικαίωμα πέρα από το να δουλεύουν μέχρι εξάντλησης για να γίνει η Ρωσία υπερδύναμη.
Ο φασισμός συντρίφτηκε το 1945. Όμως, αυτή η νίκη δεν ήταν «των λαών». Ήταν εκείνων που έκαναν τις επιλογές για το πως θα διεξαχθεί ο πόλεμος και έδρεψαν τους καρπούς της νίκης. Κι αυτοί δεν ήταν οι εργάτες και οι λαοί σε Δύση και Ανατολή.
Εργατική Αλληλεγγύη, ν. 1172, 6 Μαΐου 2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου