Από την 28η Οκτώβρη του 1940, στην 12η Οκτώβρη του 1944

Αντώνης Νταβανέλος

Δυο ημέρες του Οκτώβρη στέκουν σαν ορόσημα για την ιστορία του κινήματος και της Αριστεράς, ακόμα και για τη συνολική μετέπειτα πορεία της χώρας.  

Στις 12 Οκτώ­βρη του 1944, ο γερ­μα­νι­κός στρα­τός κα­το­χής απο­χω­ρού­σε από την Αθήνα και οι Ναζί εκτε­λού­σαν τις τε­λευ­ταί­ες θη­ριω­δί­ες τους εδώ (απαγ­χο­νι­σμός 75 αντι­στα­σια­κών κρα­του­μέ­νων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ). Το ΚΚΕ, η μο­να­δι­κή συ­γκρο­τη­μέ­νη πο­λι­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά δύ­να­μη επί τόπου, τη­ρώ­ντας τις συμ­φω­νί­ες του Λι­βά­νου και της Κα­ζέρ­τας δεν κα­τα­λαμ­βά­νει την πρω­τεύ­ου­σα. Ο «Ρι­ζο­σπά­στης» στις 12/10/44 έχει πρω­το­σέ­λι­δο τίτλο: «Χαίρε, ω χαίρε, λευ­τε­ριά» και το κύριο άρθρο κα­τα­λή­γει στη δια­πί­στω­ση: «Λευ-τε-ρω-θή-κα-με! Νι-κή-σα-με! Ε-Α-Μ, Ε-Α-Μ!». Η συ­νέ­χεια απέ­δει­ξε ότι τα πράγ­μα­τα δεν ήταν έτσι…

Στις 28 Οκτώ­βρη του 1940, ξέ­σπα­σε ο ελ­λη­νο-ιτα­λι­κός πό­λε­μος. Η δι­κτα­το­ρία του Ιω­άν­νη Με­τα­ξά, που είχε επι­βλη­θεί στις 4 Αυ­γού­στου του 1936, πα­ρό­τι ο φα­σι­στι­κός/να­ζι­στι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός της την έστρε­φε προς γερ­μα­νό­φι­λη πο­λι­τι­κή «ου­δε­τε­ρό­τη­τας», υπο­χρε­ώ­νε­ται εκ­βια­σμέ­νη από τις εξε­λί­ξεις να ευ­θυ­γραμ­μι­στεί με την κα­θε­στω­τι­κή πο­λι­τι­κή της κυ­ρί­αρ­χης τάξης, που ήταν πάντα η έντα­ξη στο στρα­τό­πε­δο των Βρε­τα­νών. Η Ελ­λά­δα μπήκε στον Β Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο. Για την Αρι­στε­ρά, η «με­γά­λη στιγ­μή» ήταν το Γράμ­μα του κρα­τού­με­νου γε­νι­κού γραμ­μα­τέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκου Ζα­χα­ριά­δη, που κα­θό­ρι­ζε το χα­ρα­κτή­ρα του πο­λέ­μου ως «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού», κα­λού­σε τους κομ­μου­νι­στές να πο­λε­μή­σουν στην πρώτη γραμ­μή, χωρίς επι­φυ­λά­ξεις απέ­να­ντι στο γε­γο­νός ότι τον πό­λε­μο κα­θο­δη­γού­σε η στρα­τιω­τι­κή-φα­σι­στι­κή δι­κτα­το­ρία του Με­τα­ξά.

Παρά τα σκλη­ρά ιστο­ρι­κά στοι­χεία για το πο­λι­τι­κό χάος που ακο­λού­θη­σε μέσα στις γραμ­μές της Αρι­στε­ράς, είναι πολ­λοί που σή­με­ρα εξα­κο­λου­θούν να πι­στεύ­ουν ότι με το Γράμ­μα ο Ζα­χα­ριά­δης «έθεσε τα θε­μέ­λια για την επο­ποι­ία του ΕΑΜ».

Μόνο οι «αι­ρε­τι­κές φωνές» μέσα στην Αρι­στε­ρά –και κύρια οι δυ­νά­μεις με τρο­τσκι­στι­κή ανα­φο­ρά– επέ­με­ναν στο ότι η στρα­τη­γι­κή που έθετε ο Ζα­χα­ριά­δης με το Γράμ­μα, είναι αυτή που ευ­θέ­ως οδή­γη­σε στο Λί­βα­νο και στην Κα­ζέρ­τα, και δι’ αυτών, στην «Εθνι­κή Ενό­τη­τα» ως απά­ντη­ση στο ερώ­τη­μα του ποια κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή δύ­να­μη θα κυ­ριαρ­χού­σε στην Απε­λευ­θέ­ρω­ση. Έτσι συν­δέ­ο­νται η 28η Οκτώ­βρη του 1940 με τη 12η Οκτώ­βρη του 1944.

Οι φωνές αυτές έχουν πρό­σφα­τα ενι­σχυ­θεί ιδιαί­τε­ρα από τα αρ­χεια­κά στοι­χεία που φέρ­νει στο φως το Τμήμα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, αλλά και από τα ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κά ζη­τή­μα­τα που αυτά τα στοι­χεία ανοί­γουν, προ­κα­λώ­ντας βαθιά ρήγ­μα­τα σε αντι­λή­ψεις που για δε­κα­ε­τί­ες κυ­ριάρ­χη­σαν σε έναν πλατύ κόσμο της Αρι­στε­ράς.

Το Γράμ­μα Ζα­χα­ριά­δη

Η άποψη που λέει ότι το ΕΑΜ ξε­πή­δη­σε μέσα από την πο­λι­τι­κή του Ζα­χα­ριά­δη, όπως η Αθηνά από το κε­φά­λι του Δία, είναι βαθιά ανι­στό­ρη­τη. Είναι προ­ϊ­όν των επε­ξερ­γα­σιών της «ανώ­μα­λης κα­τά­στα­σης» στη δε­κα­ε­τία του ’50, όταν η ηγε­τι­κή ομάδα γύρω από τον Ζα­χα­ριά­δη προ­σπα­θού­σε να πα­ρα­μεί­νει γαν­τζω­μέ­νη στην κομ­μα­τι­κή ηγε­σία, πνί­γο­ντας κάθε κρι­τι­κή φωνή για την πο­λι­τι­κή κα­τα­στρο­φή που είχε συ­ντε­λε­στεί εδώ και ελισ­σό­με­νη μέσα στις αλ­λα­γές που συ­ντε­λού­νταν στο κα­θε­στώς της ΕΣΣΔ. Ελά­χι­στη σχέση έχει μα μια έντι­μη ιστο­ρι­κή αντι­με­τώ­πι­ση της πο­ρεί­ας του ΚΚΕ στις δε­κα­ε­τί­ες του 1930 και 1940.

Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη δο­κι­μά­στη­κε με κα­τα­στρο­φι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα στη δε­κα­ε­τία του ’30. Η άνο­δος του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας, με κο­ρύ­φω­ση την εξέ­γερ­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης το Μάη του ’36, είχε ως απο­τέ­λε­σμα μια (σχε­τι­κή) μα­ζι­κο­ποί­η­ση του ΚΚΕ (σύμ­φω­να με τα στοι­χεία που πα­ρου­σιά­ζο­νται σή­με­ρα, τα μέλη του κυ­μάν­θη­καν τότε με­τα­ξύ των 4,5 και 10 χι­λιά­δων). Όμως πο­λι­τι­κή, η απο­τυ­χία ήταν εκ­κω­φα­ντι­κή. Η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη εγκα­τέ­στη­σε τη ρε­φορ­μι­στι­κή στρα­τη­γι­κή των στα­δί­ων (6η Ολο­μέ­λεια 1934), που όριζε την επερ­χό­με­νη επα­νά­στα­ση στην Ελ­λά­δα ως «αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή». Το ΚΚΕ σή­με­ρα (σωστά) υπο­δει­κνύ­ει αυτήν την ιδε­ο­λο­γι­κή στρα­τη­γι­κή ως τη «μήτρα» της πο­λι­τι­κής ήττας στα χρό­νια του 40. Απέ­τυ­χε να έχει πο­λι­τι­κή γραμ­μή μπρο­στά στην έκρη­ξη του ερ­γα­τι­κού ρι­ζο­σπα­στι­σμού το 1936, αφή­νο­ντας την εξε­γερ­μέ­νη Θεσ­σα­λο­νί­κη κυ­ριο­λε­κτι­κά στην τύχη της. Αντι­με­τώ­πι­ζε τον κίν­δυ­νο της δι­κτα­το­ρί­ας, εκτι­μώ­ντας ότι αυτή προ­ε­τοι­μά­ζε­ται από τους… Βε­νι­ζε­λι­κούς (διέ­γρα­ψε μά­λι­στα ως «τρο­τσκι­στές» όσους, όπως ο Αση­μί­δης, δια­φω­νού­σαν με αυτήν τη με­γα­λο­φυή διά­γνω­ση…). Βλέ­πο­ντας, τη τε­λευ­ταία στιγ­μή, τον κίν­δυ­νο της Δε­ξιάς και του Πα­λα­τιού, στρά­φη­κε προς τη συμ­μα­χία με τους… Βε­νι­ζε­λι­κούς, υπο­γρά­φο­ντας το σύμ­φω­νο Σο­φού­λη-Σκλά­βαι­να και έμει­νε εμ­βρό­ντη­τη να πα­ρα­κο­λου­θεί τον Σο­φού­λη να καλεί τον Με­τα­ξά να πάρει την κυ­βέρ­νη­ση τον Αύ­γου­στο του 1936.

Όμως εκεί όπου η δο­κι­μα­σία ήταν ακόμα πιο σκλη­ρή, ήταν το πεδίο όπου –τάχα– η ηγε­σία Ζα­χα­ριά­δη είχε υπε­ρο­χή: η ορ­γα­νω­τι­κό­τη­τα. Σε ελά­χι­στες εβδο­μά­δες μετά τη δι­κτα­το­ρία Με­τα­ξά πιά­στη­κε ο Ζα­χα­ριά­δης, ενώ σε ελά­χι­στους μήνες είχε συλ­λη­φθεί η με­γά­λη πλειο­ψη­φία των κα­θο­δη­γη­τι­κών στε­λε­χών του ΚΚΕ. Ο «ατσά­λι­νος» μη­χα­νι­σμός συ­ντρί­φτη­κε με ένα χτύ­πη­μα του τα­ξι­κού εχθρού. Αυτό, από μόνο του, δεν θα ήταν μια βαριά κα­τη­γο­ρία. Σε πολ­λές χώρες της Ευ­ρώ­πης (πχ Ιτα­λία) τα ΚΚ υπέ­στη­σαν τότε βαριά πλήγ­μα­τα που τα οδή­γη­σαν στα όρια της αδρα­νο­ποί­η­σης.

Όμως, το ΚΚΕ σή­με­ρα (σωστά) υπο­γραμ­μί­ζει ότι εδώ έγινε κάτι πιο βαθύ: Ο Μα­νια­δά­κης «εγκα­τέ­στη­σε» δικιά του, χα­φιέ­δι­κη ΚΕ (τη δια­βό­η­τη Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση) που έφτα­σε να εκ­δί­δει το δικό της «Ρι­ζο­σπά­στη». Μόνο μια μικρή ομάδα ηγε­τι­κών στε­λε­χών υπό τον Ν. Πλου­μπί­δη (η λε­γό­με­νη «Παλιά ΚΕ») προ­σπα­θού­σε να δρα ανε­ξάρ­τη­τα από το χα­φιέ­δι­κο μη­χα­νι­σμό. Το χει­ρό­τε­ρο ήταν ότι ο Ζα­χα­ριά­δης από τις φυ­λα­κές της Κέρ­κυ­ρας και ο βα­σι­κός πυ­ρή­νας των «ορ­θό­δο­ξων» οπα­δών του, υπό τον Ιω­αν­νί­δη, στην Ακρο­ναυ­πλία θε­ω­ρού­σαν τους χα­φιέ­δες ως συ­νε­πείς κομ­μου­νι­στές και την «Παλιά ΚΕ» ως τους χα­φιέ­δες! Δεν υπάρ­χει κα­νέ­να άλλο ΚΚ στην Ευ­ρώ­πη, όπου η ορ­γα­νω­τι­κο­πο­λι­τι­κή διά­βρω­ση να έφτα­σε σε τέ­τοιο ση­μείο.

Το ΚΚΕ σή­με­ρα (με την έκ­δο­ση το 2015 του «Το ΚΚΕ μπρο­στά στον ελ­λη­νο-ιτα­λι­κό πό­λε­μο») έχει απο­κα­τα­στή­σει πλή­ρως την «Παλιά ΚΕ», δη­λώ­νο­ντας ότι «υπήρ­ξαν οι μόνοι που πά­λευαν να δια­τη­ρή­σουν τη συ­νέ­χεια του Κόμ­μα­τος». Η φο­βε­ρή λε­ξού­λα, «οι μόνοι», έχει τη ση­μα­σία της: γιατί αφή­νει απέξω τον «ατσα­λέ­νιο» αρ­χη­γό, αλλά και τα πρω­το­πα­λί­κα­ρα του Ιω­αν­νί­δη. Το πώς το ΚΚΕ θα δια­χει­ρι­στεί την εκρη­κτι­κή ση­μα­σία αυτών των ιστο­ρι­κών δια­πι­στώ­σε­ών του, είναι ένα δικό του πρό­βλη­μα, αλλά η ιστο­ρι­κή απο­κα­τά­στα­ση έχει πάντα μια ηθική και πο­λι­τι­κή αξία. Ιδιαί­τε­ρα όταν αφορά στε­λέ­χη που έπαι­ξαν κρί­σι­μο ρόλο και στη συ­νέ­χεια, και αν­θρώ­πους που στα ’50 είχαν τρα­γι­κό τέλος. Όμως αυτό είναι μια άλλη ιστο­ρία…

Τε­λι­κά, το ξέ­σπα­σμα του πο­λέ­μου βρί­σκει το ΚΚΕ απο­λύ­τως απο­διορ­γα­νω­μέ­νο. Η πα­ρέμ­βα­ση του Ζα­χα­ριά­δη με το Γράμ­μα όχι μόνο δεν συμ­μα­ζεύ­ει αυτήν την κα­τά­στα­ση, αλά προ­κα­λεί με­γα­λύ­τε­ρο χάος. Η «παλιά ΚΕ» δη­λώ­νει δη­μό­σια ότι το Γράμ­μα είναι πλα­στό, δη­λα­δή χα­φιέ­δι­κη κα­τα­σκευή. Ση­μα­ντι­κές για το Κόμμα φωνές, όπως οι εξό­ρι­στοι στη Φο­λέ­γαν­δρο (Στέρ­γιος Ανα­στα­σιά­δης) και τα στε­λέ­χη των ορ­γα­νώ­σε­ων στη Μα­κε­δο­νία (που είχαν μεί­νει σχε­τι­κά αλώ­βη­τες) συ­μπί­πτουν στην εκτί­μη­ση ότι το Γράμ­μα ήταν πλα­στό. Το Γράμ­μα γί­νε­ται ση­μαία της Προ­σω­ρι­νής Διοί­κη­σης, που καλεί τα μέλη να απο­μο­νώ­σουν όσους αντι­στέ­κο­νται στη γραμ­μή του Ζα­χα­ριά­δη. Ο Πλου­μπί­δης υπο­χρε­ώ­νε­ται να αρ­θρο­γρα­φή­σει ενυ­πό­γρα­φα, προει­δο­ποιώ­ντας τους οπα­δούς του Γράμ­μα­τος ότι «παίρ­νουν πο­ρεία προς τα δεξιά, πο­ρεία χωρίς επι­στρο­φή».

Το τμήμα μιας ορι­σμέ­νης «πα­τριω­τι­κής Αρι­στε­ράς», που σή­με­ρα ακόμα θε­ω­ρεί το Γράμ­μα του Ζα­χα­ριά­δη ως πο­λι­τι­κο-ιδε­ο­λο­γι­κό θε­μέ­λιο, είναι αντι­μέ­τω­πο με μια ιστο­ρι­κή δια­πί­στω­ση: ο στε­νός πυ­ρή­νας των στε­λε­χών του ΚΚΕ που έπαι­ξε απο­λύ­τως κρί­σι­μο πο­λι­τι­κό και ορ­γα­νω­τι­κό ρόλο στη φο­βε­ρή πε­ρί­ο­δο (τέλη ’41 και το 1942) όπου τέ­θη­καν τα θε­μέ­λια του ΕΑΜ, όχι μόνο δεν εμπνε­ό­ταν από τη στρα­τη­γι­κή του Γράμ­μα­τος, αλλά είχε στην πίσω πλευ­ρά του μυα­λού του την εκτί­μη­ση ότι αυτό ήταν πι­θα­νό­τα­τα μια κα­τα­σκευή επη­ρε­α­σμέ­νη από τον τα­ξι­κό εχθρό.

Το ερ­γα­τι­κό ΕΑΜ και οι αγρό­τες

Το ΕΑΜ χτί­στη­κε μέσα από την κί­νη­ση των μαζών σε δυο με­γά­λους πυ­λώ­νες.

Αφε­νός, τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης στις πό­λεις –και πρω­τί­στως στην Αθήνα– απέ­να­ντι στον κίν­δυ­νο της πεί­νας και ενά­ντια στη βάρ­βα­ρη κα­τα­πί­ε­ση μιας ξε­νι­κής κα­το­χής. Κα­νείς δεν δι­καιού­ται να ξεχνά ότι το Ερ­γα­τι­κό ΕΑΜ ξε­κί­νη­σε αρ­κε­τά πριν ιδρυ­θεί το ΕΑΜ, ότι οι απερ­γί­ες και τα μα­ζι­κά συλ­λα­λη­τή­ρια των ερ­γα­τών και των υπαλ­λή­λων, υπήρ­ξαν οι πρώ­τες (και πο­λι­τι­κά κα­θο­ρι­στι­κές!) μορ­φές της Αντί­στα­σης. Ο Θ. Χα­τζής (στο μνη­μειώ­δες έργο του «Η νι­κη­φό­ρα επα­νά­στα­ση που χά­θη­κε») πε­ρι­γρά­φει με εντι­μό­τη­τα τη ση­μα­σία αυτών των πρω­το­πό­ρων αγώ­νων, το δέος που προ­κα­λού­σαν στους κα­τα­κτη­τές και τους συ­νερ­γά­τες τους, αλλά και τους δι­σταγ­μούς που πυ­ρο­δο­τού­σαν στους «δη­μο­κρά­τες αστούς», στους υπο­ψή­φιους συμ­μά­χους που ανα­ζη­τού­σε το ΚΚΕ και με τους οποί­ους ο ίδιος ο Θ. Χα­τζής βρι­σκό­ταν σε διαρ­κή «δια­πραγ­μά­τευ­ση» με στόχο την ίδρυ­ση του ΕΑΜ ως «παλ­λαϊ­κού» φορέα της Αντί­στα­σης.

Ο δεύ­τε­ρος πυ­λώ­νας ήταν η ορ­μη­τι­κή εί­σο­δος στον αγώνα των φτω­χών χω­ρι­κών. Η κα­θυ­στέ­ρη­ση της αγρο­τι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης στην Ελ­λά­δα, είχε ως συ­νέ­πεια να εξα­πλώ­νε­ται ο κίν­δυ­νος της πεί­νας και στα χωριά. Η αντί­στα­ση στην επί­τα­ξη των αγρο­τι­κών προ­ϊ­ό­ντων, η αντί­στα­ση στη σε είδος φο­ρο­λό­γη­ση της σο­διάς, οι βί­αιες συ­γκρού­σεις με τα αδί­στα­κτα δί­κτυα των μαυ­ρα­γο­ρι­τών, άρ­χι­σαν πριν την ίδρυ­ση του ΕΑΜ. Ο αριθ­μός των ένο­πλων ομά­δων που ανα­πτύ­χθη­καν γύρω από αυτές τις δρα­στη­ριό­τη­τες σε με­γά­λο τμήμα της υπαί­θρου, πριν ο Άρης βγει στο βουνό, είναι πρω­το­φα­νής για μια κα­τε­χό­με­νη χώρα.

Ο Άρης και οι Κα­πε­τα­ναί­οι συ­νέ­νω­σαν αυτήν τη δύ­να­μη και κυ­ρί­ως της έδω­σαν πο­λι­τι­κή και κοι­νω­νι­κή κα­τεύ­θυν­ση. Επί­σης κά­λυ­ψαν πο­λι­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά την αυ­θόρ­μη­τη τάση των φτω­χών χω­ρι­κών να θέ­σουν το αί­τη­μα: Η γη ανή­κει σε αυ­τούς που τη δου­λεύ­ουν! Οι κα­τα­λή­ψεις τσι­φλι­κιών και μο­να­στη­ρια­κών κτη­μά­των άρ­χι­σαν να πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται σε όλη τη χώρα.

Αρ­κε­τό καιρό μετά, η ηγε­σία του ΚΚΕ εξα­κο­λου­θού­σε να συ­ζη­τά για το αν θα απο­δε­χθεί τη μορφή του αντάρ­τι­κου αγώνα στην ύπαι­θρο, αν θα απο­δε­χθεί τα «πα­ρα­στρα­τή­μα­τα» του Άρη και των Κα­πε­τα­ναί­ων, εξα­κο­λου­θού­σε να δι­χά­ζε­ται για τη θέση της απέ­να­ντι στον αγρο­τι­κό ρι­ζο­σπα­στι­σμό (Χα­τζής). Τε­λι­κά, στα τέλη του 1943-αρ­χές 1944, η «κυ­βέρ­νη­ση του βου­νού» με τη βούλα του ΚΚΕ, αφαί­ρε­σε από τις ορ­γα­νώ­σεις των χω­ρι­κών την εξου­σία να απο­φα­σί­ζουν για ζη­τή­μα­τα κυ­ριό­τη­τας και κλη­ρο­νο­μιάς (δη­λα­δή επί της ιδιο­κτη­σί­ας της γης), όπως και για ζη­τή­μα­τα που αφο­ρού­σαν την οι­κο­γέ­νεια (βα­σι­κό αί­τη­μα της Εκ­κλη­σί­ας).

Ήταν το ξέ­σπα­σμα του με­γά­λου κι­νή­μα­τος της Αντί­στα­σης που έδωσε τη δυ­να­τό­τη­τα για την ανα­συ­γκρό­τη­ση του ΚΚΕ και όχι το αντί­στρο­φο.

Προς τη 12η Οκτώ­βρη 1944

Η στρα­τη­γι­κή που ει­ση­γή­θη­κε ο Ζα­χα­ριά­δης με το Γράμ­μα –και που στη συ­νέ­χεια εκλα­ΐ­κευ­σε ο Γλη­νός με τη μπρο­σού­ρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ»– μπο­ρεί να μην έπαι­ξε ση­μα­ντι­κό ρόλο στην πε­ρί­ο­δο ανά­πτυ­ξης του κι­νή­μα­τος της Αντί­στα­σης, υπήρ­ξε όμως κα­θο­ρι­στι­κή στη συ­νέ­χεια. Τα κα­θο­δη­γη­τι­κά όρ­γα­να του ΚΚΕ συ­γκρο­τή­θη­καν έχο­ντας ως «κέ­ντρο» την ομάδα των πιο πι­στών ζα­χα­ρια­δι­κών (Ιω­αν­νί­δης, Μπαρ­τζώ­τας κ.ά.).

Τι έλεγε η πο­λι­τι­κή τους; Τα βα­σι­κά αγκω­νά­ρια ήταν: α) Ο αγώ­νας είναι εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κός. β) Για αυτό πρέ­πει να γίνει «παλ­λαϊ­κός», όχι μόνο να επι­τρέ­πει, αλλά να διευ­κο­λύ­νει τη συμ­με­το­χή της αστι­κής τάξης. γ) Προς τούτο, η τα­ξι­κή πάλη «ανα­στέλ­λε­ται» για την μετά την κα­το­χή πε­ρί­ο­δο. δ) Προς τούτο, αλλά και συ­νυ­πο­λο­γί­ζο­ντας τις διε­θνείς «αντι­φα­σι­στι­κές συμ­μα­χί­ες», η ομαλή σχέση του ΕΑΜ με τους Εγ­γλέ­ζους πρέ­πει να δια­φυ­λα­χθεί πάση θυσία. ε) Ο κό­σμος μας θα διεκ­δι­κή­σει το αντί­τι­μο για τις θυ­σί­ες του στην Κα­το­χή, αλλά θα το διεκ­δι­κή­σει μετά την Απε­λευ­θέ­ρω­ση.

Καμιά από τις προ­βλέ­ψεις αυτής της πο­λι­τι­κής δεν επι­βε­βαιώ­θη­κε: Η αστι­κή τάξη και ο κό­σμος της δεν μπήκε στην Αντί­στα­ση, αλλά προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν κυ­ρί­ως για το πώς θα αντι­με­τω­πί­σει τις με­τα­πο­λε­μι­κές εξε­λί­ξεις. Η τα­ξι­κή πάλη όχι μόνο δεν ανε­στά­λη στις συν­θή­κες Κα­το­χής αλλά –όπως σωστά ση­μειώ­νει σή­με­ρα το ΚΚΕ– «έφτα­σε σε πα­ρο­ξυ­σμό». Μέσα σε αυτόν τον «πα­ρο­ξυ­σμό», η επι­δί­ω­ξη του ΚΚΕ για πο­λι­τι­κή «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» και για συμ­μα­χία με τους Εγ­γλέ­ζους, το οδη­γού­σε αντι­κει­με­νι­κά στο να πε­ριο­ρί­ζει το ρι­ζο­σπα­στι­σμό των ερ­γα­τών και των φτω­χών αγρο­τών σε όρια ανε­κτά από τις πα­ρα­πά­νω δυ­νά­μεις. Τέλος, η ανα­στο­λή της διεκ­δί­κη­σης του αντί­τι­μου για «μετά», είχε τον κίν­δυ­νο ότι αυτή θα γι­νό­ταν σε συν­θή­κες πολύ πιο δύ­σκο­λες ή ακόμα και ανέ­φι­κτες.

Τα κενά αυτής της πο­λι­τι­κής εκ­με­ταλ­λεύ­τη­καν στο έπα­κρο οι αστοί πο­λι­τι­κοί και οι Εγ­γλέ­ζοι. Οδή­γη­σαν το ΚΚΕ στην απο­κή­ρυ­ξη του κι­νή­μα­τος στη Μέση Ανα­το­λή, στην υπο­γρα­φή των συμ­φω­νιών του Λι­βά­νου και της Κα­ζέρ­τας, στη συμ­με­το­χή του στην κυ­βέρ­νη­ση Εθνι­κής Ενό­τη­τας υπό τον Γ. Πα­παν­δρέ­ου και στην απο­δο­χή του δι­καιώ­μα­τος των Εγ­γλέ­ζων να απο­βι­βα­στούν ανε­μπό­δι­στα στην Αθήνα ως απε­λευ­θε­ρω­τές. Ήταν λάθη θα­νά­σι­μα.

Όλα αυτά πα­ρου­σιά­ζο­νται έντο­να στο τα­μπλώ της 12ης Οκτώ­βρη.

Η απο­χώ­ρη­ση των Γερ­μα­νών άφηνε πίσω της ένα σπά­νιο κενό εξου­σί­ας. Το ΚΚΕ αρ­νεί­ται να την κα­τα­λά­βει, «τι­μώ­ντας» (με οδη­γί­ες των σο­βιε­τι­κών…) την υπο­γρα­φή του στο Λί­βα­νο και την Κα­ζέρ­τα. Η Βρε­τα­νι­κή Στρα­τιω­τι­κή Απο­στο­λή υπο­γραμ­μί­ζει στις εκ­θέ­σεις της την «εντυ­πω­σια­κή τάξη και ασφά­λεια που επι­κρα­τεί» και που «οφεί­λε­ται κυ­ρί­ως στις πε­ρι­πο­λί­ες ομά­δων του ΕΛΑΣ». Ο Γ. Πα­παν­δρέ­ου ανα­λαμ­βά­νει κα­θή­κο­ντα, προ­σπα­θώ­ντας κυ­ρί­ως να κερ­δί­σει χρόνο. Από τις 15 ως τις 18 Οκτώ­βρη απο­βι­βά­ζο­νται οι επί­λε­κτες δυ­νά­μεις των Βρε­τα­νών και τα τμή­μα­τα του «εκ­κα­θα­ρι­σμέ­νου» εθνι­κού στρα­τού, υπό την ηγε­σία του Σκό­μπι. Όπως έγρα­φε ο Γ. Πα­παν­δρέ­ου, «μόνο η μα­ζι­κή πα­ρου­σία του βρε­τα­νι­κού στρα­τού, από την Αθήνα ως τα τουρ­κι­κά πα­ρά­λια, μπο­ρεί να μας δώσει ελ­πί­δα ότι θα ελέγ­ξω­μεν την κα­τά­στα­σιν…».

Η κα­θα­ρή τα­ξι­κή στρα­τη­γι­κή που έλει­πε από το ΚΚΕ, ήταν φα­νε­ρή στην ντό­πια κυ­ρί­αρ­χη τάξη και τους συμ­μά­χους της. Αυτοί ήξε­ραν ότι η δύ­να­μη του κό­σμου, που είχε χτι­στεί στην πε­ρί­ο­δο της Αντί­στα­σης, θα έπρε­πε να συ­ντρι­βεί με αι­μα­τη­ρό τρόπο. Προ­ε­τοι­μά­ζο­ντας τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις γι’ αυτό, όχι μόνο ανέ­χτη­καν αλλά συ­νει­δη­τά τρά­βη­ξαν το ΚΚΕ μέσα στην κυ­βέρ­νη­ση Εθνι­κής Ενό­τη­τας.

Το ΚΚΕ ανέ­λα­βε τα πιο κρί­σι­μα υπουρ­γεία για την «εθνι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση» (Οι­κο­νο­μι­κών, Γε­ωρ­γί­ας, Ερ­γα­σί­ας, Δη­μο­σί­ων Έργων) και τη διοί­κη­ση των συν­δι­κά­των. Οι εα­μι­κοί υπουρ­γοί χρε­ώ­θη­καν τις πιο βρώ­μι­κες πλευ­ρές της πο­λι­τι­κής της κυ­βέρ­νη­σης Πα­παν­δρέ­ου: μειώ­σεις μι­σθών, απο­λύ­σεις πλε­ο­να­ζό­ντων δη­μο­σί­ων υπαλ­λή­λων, κί­νη­τρα στους βιο­μη­χά­νους για να ξα­να­νοί­ξουν τα ερ­γο­στά­σια, τε­ρά­στια δια­φθο­ρά στη δια­νο­μή της «διε­θνούς βο­ή­θειας» σε τρό­φι­μα και φάρ­μα­κα. Συ­ναί­νε­σαν στη νο­μι­σμα­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση του Ζο­λώ­τα, που εξα­έ­ρω­σε τις όποιες λαϊ­κές απο­τα­μιεύ­σεις ενώ κυ­ρί­ως εκ­μη­δέ­νι­ζε τα προ­πο­λε­μι­κά χρέη των κα­πι­τα­λι­στών.

Ο Δημ. Μα­ριό­λης στο εξαι­ρε­τι­κό βι­βλίο του για την πο­λι­τι­κή των εα­μι­κών υπουρ­γών στην Απε­λευ­θέ­ρω­ση («Η αδύ­να­τη τα­ξι­κή ανα­κω­χή») υπο­γραμ­μί­ζει:

«Οι πιο ση­μα­ντι­κές αντι­δρά­σεις στην οι­κο­νο­μι­κή πο­λι­τι­κή των εα­μι­κών υπουρ­γών, προ­ήλ­θαν από την ερ­γα­τι­κή και λαϊκή βάση του ΕΑΜ… Οι κοι­νω­νι­κές συμ­μα­χί­ες της κα­το­χι­κής πε­ριό­δου κλο­νί­ζο­νται, τα με­σαία και μι­κρο­α­στι­κά στρώ­μα­τα τα­λα­ντεύ­ο­νται… ενώ η ερ­γα­τι­κή τάξη βλέ­πει τις κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές προσ­δο­κί­ες της να δια­ψεύ­δο­νται…».

Το ΚΚΕ σή­με­ρα υπο­γραμ­μί­ζει με έμ­φα­ση αυτό το τρα­γι­κό λάθος. Υπο­γραμ­μί­ζει επί­σης ότι, υπό τις οδη­γί­ες του «διε­θνούς κέ­ντρου» το ίδιο λάθος έκα­ναν το 1944-45 πολλά ΚΚ στην Ευ­ρώ­πη, με πιο ση­μα­ντι­κά τα πα­ρα­δείγ­μα­τα της Γαλ­λί­ας και της Ιτα­λί­ας. Όμως δεν βγά­ζει τα πα­ρα­πέ­ρα ανα­γκαία συ­μπε­ρά­σμα­τα: γιατί τις «οδη­γί­ες» αυτές δεν τις έδι­ναν τότε κά­ποιοι «ανα­θε­ω­ρη­τές», αλλά το ίδιο το ΚΚΣΕ υπό την ηγε­σία του Στά­λιν, εφαρ­μό­ζο­ντας τις συμ­φω­νί­ες της Γιάλ­τας για τη μοι­ρα­σιά της ισχύ­ος στο με­τα­πο­λε­μι­κό κόσμο.

Φθεί­ρο­ντας το ΚΚΕ στα μάτια της κοι­νω­νι­κής βάσης του κατά την κα­το­χι­κή πε­ρί­ο­δο, οι ντό­πιοι κα­πι­τα­λι­στές και οι Εγ­γλέ­ζοι προ­ε­τοί­μα­ζαν την επό­με­νη, την αι­μα­τη­ρή φάση της λύσης, που από την αρχή επε­δί­ω­καν. Η «νι­κη­φό­ρα επα­νά­στα­ση που χά­θη­κε» είχε χάσει τη με­γά­λη ευ­και­ρία του Οκτώ­βρη του 1944 και έπαιρ­νε το δρόμο προς την (όχι ακόμα ανα­πό­φευ­κτη) ήττα. Θα ακο­λου­θού­σε η τρο­μο­κρα­τία, ο Δε­κέμ­βρης, η Βάρ­κι­ζα και ο Εμ­φύ­λιος. Την ευ­θύ­νη για αυτήν την κα­τά­λη­ξη έχει η πο­λι­τι­κή του στα­λι­νι­κού ρε­φορ­μι­σμού των στα­δί­ων.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά