Απρίλης 1920: Το ΣΕΚΕ στην Τρίτη Διεθνή

Κώστας Πίττας

Στις 5-12 Απρίλη 1920 έγινε το 2ο συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας, του ΣΕΚΕ, στην αίθουσα του Εργατικού Κέντρου Αθήνας. Ήταν το συνέδριο που προετοίμασε το νεαρό επαναστατικό κόμμα για να παρέμβει στη θυελλώδη περίοδο του 1921-22, τη χρονιά των εργατικών απεργιών και της αντιπολεμικής δράσης, διακηρύσσοντας την προσήλωσή του στις αρχές της επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού, του διεθνισμού και της ανάγκης του χτισίματος μια οργάνωσης μάχης και δράσης που θα οδηγήσει την εργατική τάξη στη νίκη.

Όταν πραγματοποίησε το 2ο συνέδριό του, το ΣΕΚΕ δεν είχε περισσότερο από ενάμιση χρόνο ζωής. Ιδρύθηκε το Νοέμβρη του 1918, μέσα από τη συνένωση σχετικά μικρών σοσιαλιστικών ομάδων, μεταξύ των οποίων η Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης ήταν εκείνη με τους μεγαλύτερους δεσμούς με την εργατική τάξη.

Όμως η ίδρυσή του αντιπροσώπευε κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή ‘συνένωση’. Αντανακλούσε την ορμητική εμφάνιση της εργατικής τάξης, μέσα σε μια δεκαετία πολέμων και επαναστάσεων, ως υποκειμένου της ταξικής πάλης: Τόσο διεθνώς, με τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία το 1917 υπό την ηγεσία των μπολσεβίκων και το επαναστατικό κύμα που ακολούθησε σε όλη την Ευρώπη. Όσο και στην Ελλάδα, με το δυνάμωμα του εργατικού κινήματος αλλά και του διεθνιστικού-αντιπολεμικού ρεύματος στη διάρκεια των Βαλκανικών και του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου. Η ιδρυτική διακήρυξη του ΣΕΚΕ, στην αίθουσα του σωματείου των μηχανικών ατμοπλοίων στον Πειραιά όπου έγινε το 1ο συνέδριό του, έβαζε τις επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα δηλώνοντας ανοιχτά πως «παλεύει για την ανατροπήν της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας και τον θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού».

Στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο συνέδριο του ΣΕΚΕ οι εργατικοί αγώνες κλιμακώθηκαν. Το 1919 ήταν γεμάτο απεργιακές κινητοποιήσεις. Το Γενάρη ξεσπά η μεγάλη απεργία στο Βόλο από υποδηματεργάτες, βυρσοδέψες, ηλεκτροτεχνίτες και μυλεργάτες. Η Πρωτομαγιά γιορτάζεται με διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις: 50.000 απέργησαν στη Θεσσαλονίκη, 30.000 σε Αθήνα και Πειραιά, παρά την καταστολή και την υπονομευτική δράση των συντηρητικών Βενιζελικών συνδικαλιστών. Τον Ιούνη, η απεργία των τραπεζοϋπαλλήλων θα πυροδοτήσει την πρώτη Γενική Πολιτική Απεργία, ενάντια στις συλλήψεις και την εξορία στη Φολέγανδρο αριστερών συνδικαλιστών που οργάνωναν τη συμπαράσταση. Το Σεπτέμβρη ακολουθεί η απεργία των ηθοποιών της Αθήνας που θα κρατήσει δυο βδομάδες και το Δεκέμβρη η απεργία διαρκείας των καπνεργατών της Καβάλας και της Δράμας. Τους πρώτους μήνες του 1920 η χώρα θα συγκλονιστεί από την τρίμηνη απεργία των μηχανουργών του Πειραιά και ξανά των καπνεργατών σε Θεσσαλονίκη, Ξάνθη και Καβάλα.

Απεργίες

Σε όλες αυτές τις μάχες τα μέλη και οι οπαδοί του ΣΕΚΕ πρωταγωνιστούν στο να οργανώσουν τόσο τις απεργίες όσο και τη συμπαράσταση. Ταυτόχρονα προσπαθούν να συνδέσουν τους εργατικούς αγώνες με τον πόλεμο που είχε αρχίσει να φουντώνει μετά την επέμβαση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, μοιράζοντας αντιπολεμικές προκηρύξεις στους απεργούς.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες συνέρχεται το 2ο συνέδριο του ΣΕΚΕ τον Απρίλη του 1920. Σύμφωνα με την Έκθεση Δράσης της Κεντρικής Επιτροπής του, τα μέλη του κόμματος δεν ξεπερνούσαν τα 1000, συν 500 μέλη της νεολαίας του. Όμως το άπλωμα της εμβέλειάς του φάνηκε τόσο από την κυκλοφορία των δυο εφημερίδων του (10.000 φύλλα ο ‘Ριζοσπάστης’ και 6.000 φύλλα ο ‘Εργατικός Αγών’), όσο και από τη γεωγραφική επέκτασή του: συμμετείχαν στο συνέδριο αντιπρόσωποι από την Αθήνα, τον Πειραιά, το Βόλο, τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, τη Δράμα, την Κέρκυρα, τη Λάρισα, τις Σέρρες, τη Χαλκίδα, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, τον Πύργο, την Καλαμάτα και την Πάτρα.

Αλλά εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι το κόμμα είχε αρχίσει να ριζώνει στους εργατικούς χώρους. Όπως γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης στο βιβλίο του ‘ΣΕΚΕ – Οι επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα’: «Διαπιστώνουμε τον εργατικό χαρακτήρα του κόμματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι οι αντιπρόσωποι δεν αναφέρονται μόνο με την κομματική τους ταυτότητα (από ποια τμήματα του κόμματος προέρχονται), αλλά και με τη συνδικαλιστική –οι περισσότεροι ήταν στελέχη συνδικάτων».

Το 2ο συνέδριο τον Απρίλη του 1920 αποφασίζει οριστικά την ένταξη του κόμματος στην Τρίτη Διεθνή και υιοθετεί τη δικτατορία του προλεταριάτου ως στρατηγική αρχή. «Στο συνέδριο», αναφέρει ο ιστορικός Δημήτρης Λιβιεράτος στον πρώτο τόμο του τετράτομου έργου του ‘Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα 1918-1936’, «δεν συμμετείχε ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος που είχε σταλεί στη Μόσχα σαν αντιπρόσωπος και τον περίμεναν για να μάθουν τις εξελίξεις. Όμως, το συνέδριο του κόμματος ψήφισε την προσχώρηση στην Γ΄ Διεθνή και στον τίτλο του προστέθηκε η λέξη ‘Κομμουνιστικό’». Η Τρίτη Διεθνής είχε μόλις αποφασίσει να υιοθετήσει τους περίφημους 21 όρους για την ένταξη κομμάτων και οργανώσεων στους κόλπους της. Οι ‘όροι’, πέρα από το ότι απαιτούσαν από τα κόμματα μερικά βασικά πράγματα (όπως ξεκάθαρη στάση κατά της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των ‘δικών τους’ κυβερνήσεων), είχαν ως κύρια αιχμή την έξωση όλων των ανοικτών ρεφορμιστών και τη μετατροπή τους σε κόμματα όπου η δημοκρατική συζήτηση θα λειτουργούσε αρμονικά με την πιο σιδερένια πειθαρχία στην εφαρμογή των αποφάσεων.

Στρατηγική

Εναρμονίζοντας τη στρατηγική του με αυτή της Διεθνούς, το συνέδριο του ΣΕΚΕ διακήρυξε ότι «η μετάβασις από του αστικού εις το σοσιαλιστικόν καθεστώς δεν δύναται να γίνει με καμίαν μεταρρύθμισιν της μορφής του πολιτεύματος επί το δημοκρατικότερον, αλλά ότι μόνος ενδιάμεσος σταθμός είναι η δικτατορία της εργατικής τάξεως μέχρις ότου δημιουργηθούν όλοι οι αναγκαίοι όροι δια την κατάργησιν των τάξεων».

Mια άλλη πτυχή του συνεδρίου ήταν η συζήτηση και οι αποφάσεις σε σχέση με τα αστικά κοινοβούλια και την κοινοβουλευτική δράση του κόμματος. Το κόμμα αποφάσισε να συμμετάσχει στις επερχόμενες εκλογές και να συντάξει εκλογικό πρόγραμμα, αλλά αυτό δεν σήμαινε υποταγή στις κοινοβουλευτικές αυταπάτες. Ο γραμματέας του Ν. Δημητράτος στην ομιλία του στο συνέδριο καθόρισε τη ‘γραμμή’ του κόμματος ως εξής:

«Το κόμμα μας είναι εντελώς αντίθετον με την ουτοπικήν ιδέαν της δια του κοινοβουλίου καταλήψεως της πολιτικής εξουσίας υπό των εργαζόμενων τάξεων. Επομένως και η συμμετοχή μας εις τας εκλογάς δεν δύναται να έχει μίαν τέτοιαν σημασίαν. Πιστεύομεν ότι η πραγματοποίησις του τελικού σκοπού του αγώνος μας, δεν δύναται να γίνει παρά μόνο επαναστατικώς… Εισερχόμεθα εις την Βουλήν διότι το βήμα της είναι εκτάκτως ευνοϊκόν δια την εξάσκησιν προπαγάνδας… δια την ώθησιν της εργατικής τάξεως εις τον πολιτικόν αγώνα».

Στο συνέδριο επιβεβαιώθηκε για μια ακόμα φορά η αταλάντευτη διεθνιστική αντιπολεμική στάση του ΣΕΚΕ: «Εις το σημείον που έφτασε σήμερον η εξέλιξις της κοινωνίας, κάθε πόλεμος υπό οιονδήποτε πρόσχημα κηρυσσόμενος δεν ημπορεί να εξυπηρετεί παρά μόνον την άμυναν των συμφερόντων της αστικής τάξεως». Οπλισμένη με τις αντιπολεμικές αποφάσεις του 2ου συνέδριου η ΚΕ του ΣΕΚΕ(Κ) λίγους μήνες αργότερα, εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση με αφορμή την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, του ‘εθνικού θριάμβου’ του Βενιζέλου:

«Η ειρήνη την οποία πανηγυρίζουν είναι εκείνη που καθιερώνει την ιδικήν μας δυστυχία και την ιδικήν των κυριαρχία. Είναι ειρήνη μεταξύ των αστικών τάξεων των κυρίων μας, εναντίον των εργαζόμενων τάξεων των δούλων. Η πατρίς των, για την οποίαν μας έστειλαν να πολεμήσουμε, δεν είναι παρά η γεωγραφική εκείνη έκτασις επί της οποίας απλώνεται η εκμετάλλευσίς των… Ο εχθρός ευρίσκεται εντός των συνόρων και όχι πέραν αυτών».

Όπως παρατηρεί ο Λ. Μπόλαρης στο βιβλίο του για το ΣΕΚΕ: «Σήμερα στις ηγεσίες της Αριστεράς θεωρείται ‘κοινός νους’ ότι τέτοιες δηλώσεις είναι ‘ακραίες’ και απομονώνουν από τις πλατιές μάζες. Αυτή είναι μια πρόφαση για τη σύμπλευση με την κυρίαρχη τάξη στα ‘κρίσιμα εθνικά θέματα’. Όμως για το ΣΕΚΕ(Κ) αυτή η ασυμβίβαστη ταξική, διεθνιστική στάση, όχι μόνο απομόνωση δεν έφερε, αλλά αντίθετα το συντόνισε με τις εμπειρίες και τις ιδέες που συσσώρευαν πλατιά στρώματα της κοινωνίας».

Έτσι, γράφει ο Δ. Λιβιεράτος, «το κόμμα πήρε μέρος στις εκλογές του Νοέμβρη 1920 με αντιπολεμικά συνθήματα και ιδιαίτερα κατά της Μικρασιατικής εκστρατείας… Πριν από τις εκλογές το κόμμα συγκρότησε μια τεράστια διαδήλωση στην Αθήνα με κύριο σύνθημα ‘Κάτω ο πόλεμος’». Το ΣΕΚΕ τα πήγε εντυπωσιακά καλά σε αυτή την πρώτη εκλογική του παρέμβαση με τη δική του σημαία και πήρε γύρω στις 70.000 ψήφους (σε ένα εκλογικό σώμα περίπου 750.000). «Έγινε φανερό», συνεχίζει ο Λιβιεράτος, «ότι η αντιπολεμική πάλη εύρισκε μεγάλη απήχηση στον λαό». Αυτό φάνηκε ακόμα περισσότερο όταν την επόμενη χρονιά το αντιπολεμικό κίνημα εισέβαλλε ορμητικά στο προσκήνιο με κέντρο τους φαντάρους στα μέτωπα της Μικράς Ασίας, όπου πρωτοστάτησε ο Παντελής Πουλιόπουλος, που στο επόμενο 3ο έκτακτο συνέδριο θα εκλεγόταν γραμματέας του κόμματος.

Πηγή : ergatiki