Μόλις έμαθε για τη σύλληψη μου, [ο αδερφός μου] ο Αλέξανδρος εγκατέλειψε αμέσως τα πάντα – το έργο της ζωής του, την ίδια τη ζωή της ελευθερίας που ήταν τόσο απαραίτητη για αυτό όσο ο καθαρός αέρας είναι απαραίτητος σε ένα πουλί – και επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη, που αντιπαθούσε, μόνο και μόνο για να με βοηθήσει με την φυλάκιση μου.
Ήμασταν και οι δυο βαθιά επηρεασμένοι από αυτή την ανάκριση. Ο αδερφός μου ήταν ιδιαίτερα αναστατωμένος. Μισούσε την ίδια την όψη των μπλε στολών των χωροφυλάκων, αυτών των εκτελεστών κάθε ανεξάρτητης σκέψης στη Ρωσία, και εξέφρασε την άποψη του ανοικτά μπροστά τους. όσο για μένα, η εικόνα του στην Αγία Πετρούπολη με γέμισε με τις πιο ζοφερές ανησυχίες.
Ήμασταν και οι δυο βαθιά επηρεασμένοι από αυτή την ανάκριση. Ο αδερφός μου ήταν ιδιαίτερα αναστατωμένος. Μισούσε την ίδια την όψη των μπλε στολών των χωροφυλάκων, αυτών των εκτελεστών κάθε ανεξάρτητης σκέψης στη Ρωσία, και εξέφρασε την άποψη του ανοικτά μπροστά τους. όσο για μένα, η εικόνα του στην Αγία Πετρούπολη με γέμισε με τις πιο ζοφερές ανησυχίες.
Ήμουν χαρούμενος που είδα το έντιμο πρόσωπό του, τα μάτια του γεμάτα από αγάπη, και που άκουσα πως μπορούσα να τον βλέπω μια φορά το μήνα· και παρόλα αυτά ευχόμουν να ήταν εκατοντάδες μίλια μακριά από εκείνο το μέρος από το οποίο έφυγε ελεύθερος εκείνη τη μέρα, αλλά αναπόφευκτα στο οποίο θα ερχόταν κάποια νύχτα με τη συνοδεία χωροφυλάκων. «Γιατί ήρθες σ’ αυτή τη φωλιά λιονταριών; Πήγαινε πίσω αμέσως!» φώναζε όλο μου το είναι· κι όμως ήξερα πως θα έμενε για όσο θα ήμουν στη φυλακή.
Καταλάβαινε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο πως η απραξία θα με σκότωνε, και ήδη είχε κάνει αίτηση για να πάρει άδεια για εμένα να συνεχίσω το έργο μου. Η Γεωγραφική Εταιρία ήθελε να τελειώσω το βιβλίο μου για την εποχή των παγετώνων, και ο αδερφός μου γύρισε ανάποδα όλο τον επιστημονικό κόσμο στην Αγία Πετρούπολη για να τον κάνει να υποστηρίξει την αίτηση του. Η Ακαδημία των Επιστημών ενδιαφέρθηκε για το ζήτημα· και τελικά, δυο ή τρεις μήνες μετά τη φυλάκιση μου, ο διοικητής μπήκε στο κελί μου και μου ανακοίνωσε πως μου επετράπη από τον αυτοκράτορα να ολοκληρώσω την αναφορά μου προς την Γεωγραφική Εταιρία, και πως θα μου επιτρέπονταν να έχω πένα και μελάνι για το σκοπό αυτό. «Μέχρι το ηλιοβασίλεμα μόνο», πρόσθεσε. Ηλιοβασίλεμα στην αγία Πετρούπολη, είναι στις τρεις το μεσημέρι το χειμώνα· αλλά δεν μπορούσε να γίνει τίποτα για αυτό. «Μέχρι το ηλιοβασίλεμα» ήταν οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν από τον Αλέξανδρο ΙΙ όταν έδινε την άδεια.
Έτσι μπορούσα να δουλέψω!
Μετά βίας μπορούσα να εκφράσω την ένταση της ανακούφισης που ένοιωσα τότε επειδή ήμουν σε θέση να αρχίσω ξανά το γράψιμο. Μπορούσα να συμβιβαστώ στο να ζω με τίποτα περισσότερο από ψωμί και νερό, στα πιο υγρά κελιά, αν μου επέτρεπαν μόνο να δουλέψω.
Ήμουν, όμως, ο μόνος φυλακισμένος στον οποίο υλικά γραψίματος επιτρέπονταν. Πολλοί από τους συντρόφους μας πέρασαν τρία χρόνια ή περισσότερα έγκλειστοι πριν την διάσημη δίκη των «εκατό ενενήντα τριών» να πραγματοποιηθεί, και το μόνο που είχαν ήταν μια πλάκα. Φυσικά, ακόμη και η πλάκα ήταν ευπρόσδεκτη σε εκείνη την ζοφερή μοναξιά, και την χρησιμοποίησαν για να γράψουν ασκήσεις στις γλώσσες που μάθαιναν, ή για να λύσουν μαθηματικά προβλήματα· αλλά ότι χαράσσονταν πάνω στη πλάκα μπορούσε να κρατήσει μερικές μόνο ώρες.
Η ζωή μου στη φυλακή τώρα πήρε ένα πιο κανονικό χαρακτήρα. Υπήρχε κάτι άμεσο για να ζήσω για αυτό. Στις εννιά το πρωί είχα ήδη κάνει τα πρώτα τριακόσια βήματα κατά μήκος του κελιού μου, και περίμενα για τα μολύβια μου και τις πένες μου να μου παραδοθούν. Το έργο που είχα προετοιμάσει για την Γεωγραφική Εταιρεία περιείχε, πέρα από μια αναφορά για τις εξερευνήσεις μου στη Φιλανδία, μια πρόταση για τις βάσεις πάνω τις οποίες η υπόθεση των παγετώνων έπρεπε να τοποθετηθεί. Τώρα, γνωρίζοντας πως είχα αρκετό χρόνο μπροστά μου, αποφάσισα να ξαναγράψω και να επεκτείνω αυτό το κομμάτι του έργου μου. Η Ακαδημία των Επιστημών θέτει την εντυπωσιακή της βιβλιοθήκη στη διάθεση μου, και μια γωνιά του κελιού μου γέμισε με βιβλία και χάρτες, περιλαμβανομένων όλων των εκδόσεων της Σουηδικής Γεωλογικής Τοπογραφικής Υπηρεσίας, μια σχεδόν πλήρη συλλογή αναφορών όλων των αρκτικών εξερευνήσεων, και ολόκληρες συλλογές της Τετραμηνιαίας Επιθεώρησης της Γεωλογικής Εταιρεία ς του Λονδίνου. Το βιβλίο μου μεγάλωσε στο φρούριο και έφτασε το μέγεθος δυο μεγάλων τόμων. Ο πρώτος από αυτούς τυπώθηκε από τον αδερφό μου και τον Polakóff (στη Αρχεία της Γεωγραφικής Εταιρείας)· ενώ ο δεύτερος, όχι πλήρως ολοκληρωμένος, παρέμεινε στα χέρια του Τρίτου Τομέα όταν δραπέτευσα. Το χειρόγραφο βρέθηκε μόλις το 1895, και παραδόθηκε στη Ρωσική Γεωγραφική Εταιρεία, από την οποία προωθήθηκε σε εμένα στο Λονδίνο.
Στις πέντε το απόγευμα – στις τρεις το χειμώνα – μόλις η μικρή λάμπα έρχονταν μέσα, τα μολύβια και οι πένες μου παίρνονταν μακριά, και έπρεπε να σταματήσω να δουλεύω. Τότε συνήθιζα να διαβάζω, κυρίως βιβλία ιστορίας. Μια σημαντική βιβλιοθήκη είχε δημιουργηθεί στο φρούριο από τις γενιές πολιτικών κρατούμενων που είχαν κλειστεί εκεί. Μου επετράπη να προσθέσω στη βιβλιοθήκη ένα μικρό αριθμό σημαντικών βιβλίων πάνω στην ρωσική ιστορία, και με τα βιβλία που μου έφερναν οι συγγενείς μου, μπόρεσα να διαβάσω κάθε έργο και συλλογή νόμων και εγγράφων που αναφέρονταν στην μοσχοβίτικη περίοδο της ρωσικής ιστορίας. Απολάμβανα ιδιαίτερα να διαβάζω, όχι μόνο τα ρωσικά αρχεία, τα θαυμαστά αρχεία της μεσαιωνικής δημοκρατίας του Πσκοφ – την καλύτερη, ίσως, στην Ευρώπη από αυτού του είδους μεσαιωνικών πόλεων – αλλά κάθε είδος ξερών ντοκουμέντων, και ακόμη και οι Βίοι των Αγίων, που περιστασιακά περιείχαν πληροφορίες για πραγματικές ζωές των μαζών που δεν μπορούν να βρεθούν αλλού. Επίσης διάβαζα εκείνη τη περίοδο μεγάλο αριθμό μυθιστορημάτων, και ακόμη κατάφερα να εξασφαλίσω ένα δώρο για εμένα την παραμονή των Χριστουγέννων. Οι συγγενείς μου κατάφεραν να μου στείλουν τότε τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Dickens, και πέρασα τις γιορτές γελώντας και κλαίγοντας με τις όμορφες δημιουργίες του σπουδαίου συγγραφέα.
Καταλάβαινε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο πως η απραξία θα με σκότωνε, και ήδη είχε κάνει αίτηση για να πάρει άδεια για εμένα να συνεχίσω το έργο μου. Η Γεωγραφική Εταιρία ήθελε να τελειώσω το βιβλίο μου για την εποχή των παγετώνων, και ο αδερφός μου γύρισε ανάποδα όλο τον επιστημονικό κόσμο στην Αγία Πετρούπολη για να τον κάνει να υποστηρίξει την αίτηση του. Η Ακαδημία των Επιστημών ενδιαφέρθηκε για το ζήτημα· και τελικά, δυο ή τρεις μήνες μετά τη φυλάκιση μου, ο διοικητής μπήκε στο κελί μου και μου ανακοίνωσε πως μου επετράπη από τον αυτοκράτορα να ολοκληρώσω την αναφορά μου προς την Γεωγραφική Εταιρία, και πως θα μου επιτρέπονταν να έχω πένα και μελάνι για το σκοπό αυτό. «Μέχρι το ηλιοβασίλεμα μόνο», πρόσθεσε. Ηλιοβασίλεμα στην αγία Πετρούπολη, είναι στις τρεις το μεσημέρι το χειμώνα· αλλά δεν μπορούσε να γίνει τίποτα για αυτό. «Μέχρι το ηλιοβασίλεμα» ήταν οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν από τον Αλέξανδρο ΙΙ όταν έδινε την άδεια.
Έτσι μπορούσα να δουλέψω!
Μετά βίας μπορούσα να εκφράσω την ένταση της ανακούφισης που ένοιωσα τότε επειδή ήμουν σε θέση να αρχίσω ξανά το γράψιμο. Μπορούσα να συμβιβαστώ στο να ζω με τίποτα περισσότερο από ψωμί και νερό, στα πιο υγρά κελιά, αν μου επέτρεπαν μόνο να δουλέψω.
Ήμουν, όμως, ο μόνος φυλακισμένος στον οποίο υλικά γραψίματος επιτρέπονταν. Πολλοί από τους συντρόφους μας πέρασαν τρία χρόνια ή περισσότερα έγκλειστοι πριν την διάσημη δίκη των «εκατό ενενήντα τριών» να πραγματοποιηθεί, και το μόνο που είχαν ήταν μια πλάκα. Φυσικά, ακόμη και η πλάκα ήταν ευπρόσδεκτη σε εκείνη την ζοφερή μοναξιά, και την χρησιμοποίησαν για να γράψουν ασκήσεις στις γλώσσες που μάθαιναν, ή για να λύσουν μαθηματικά προβλήματα· αλλά ότι χαράσσονταν πάνω στη πλάκα μπορούσε να κρατήσει μερικές μόνο ώρες.
Η ζωή μου στη φυλακή τώρα πήρε ένα πιο κανονικό χαρακτήρα. Υπήρχε κάτι άμεσο για να ζήσω για αυτό. Στις εννιά το πρωί είχα ήδη κάνει τα πρώτα τριακόσια βήματα κατά μήκος του κελιού μου, και περίμενα για τα μολύβια μου και τις πένες μου να μου παραδοθούν. Το έργο που είχα προετοιμάσει για την Γεωγραφική Εταιρεία περιείχε, πέρα από μια αναφορά για τις εξερευνήσεις μου στη Φιλανδία, μια πρόταση για τις βάσεις πάνω τις οποίες η υπόθεση των παγετώνων έπρεπε να τοποθετηθεί. Τώρα, γνωρίζοντας πως είχα αρκετό χρόνο μπροστά μου, αποφάσισα να ξαναγράψω και να επεκτείνω αυτό το κομμάτι του έργου μου. Η Ακαδημία των Επιστημών θέτει την εντυπωσιακή της βιβλιοθήκη στη διάθεση μου, και μια γωνιά του κελιού μου γέμισε με βιβλία και χάρτες, περιλαμβανομένων όλων των εκδόσεων της Σουηδικής Γεωλογικής Τοπογραφικής Υπηρεσίας, μια σχεδόν πλήρη συλλογή αναφορών όλων των αρκτικών εξερευνήσεων, και ολόκληρες συλλογές της Τετραμηνιαίας Επιθεώρησης της Γεωλογικής Εταιρεία ς του Λονδίνου. Το βιβλίο μου μεγάλωσε στο φρούριο και έφτασε το μέγεθος δυο μεγάλων τόμων. Ο πρώτος από αυτούς τυπώθηκε από τον αδερφό μου και τον Polakóff (στη Αρχεία της Γεωγραφικής Εταιρείας)· ενώ ο δεύτερος, όχι πλήρως ολοκληρωμένος, παρέμεινε στα χέρια του Τρίτου Τομέα όταν δραπέτευσα. Το χειρόγραφο βρέθηκε μόλις το 1895, και παραδόθηκε στη Ρωσική Γεωγραφική Εταιρεία, από την οποία προωθήθηκε σε εμένα στο Λονδίνο.
Στις πέντε το απόγευμα – στις τρεις το χειμώνα – μόλις η μικρή λάμπα έρχονταν μέσα, τα μολύβια και οι πένες μου παίρνονταν μακριά, και έπρεπε να σταματήσω να δουλεύω. Τότε συνήθιζα να διαβάζω, κυρίως βιβλία ιστορίας. Μια σημαντική βιβλιοθήκη είχε δημιουργηθεί στο φρούριο από τις γενιές πολιτικών κρατούμενων που είχαν κλειστεί εκεί. Μου επετράπη να προσθέσω στη βιβλιοθήκη ένα μικρό αριθμό σημαντικών βιβλίων πάνω στην ρωσική ιστορία, και με τα βιβλία που μου έφερναν οι συγγενείς μου, μπόρεσα να διαβάσω κάθε έργο και συλλογή νόμων και εγγράφων που αναφέρονταν στην μοσχοβίτικη περίοδο της ρωσικής ιστορίας. Απολάμβανα ιδιαίτερα να διαβάζω, όχι μόνο τα ρωσικά αρχεία, τα θαυμαστά αρχεία της μεσαιωνικής δημοκρατίας του Πσκοφ – την καλύτερη, ίσως, στην Ευρώπη από αυτού του είδους μεσαιωνικών πόλεων – αλλά κάθε είδος ξερών ντοκουμέντων, και ακόμη και οι Βίοι των Αγίων, που περιστασιακά περιείχαν πληροφορίες για πραγματικές ζωές των μαζών που δεν μπορούν να βρεθούν αλλού. Επίσης διάβαζα εκείνη τη περίοδο μεγάλο αριθμό μυθιστορημάτων, και ακόμη κατάφερα να εξασφαλίσω ένα δώρο για εμένα την παραμονή των Χριστουγέννων. Οι συγγενείς μου κατάφεραν να μου στείλουν τότε τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Dickens, και πέρασα τις γιορτές γελώντας και κλαίγοντας με τις όμορφες δημιουργίες του σπουδαίου συγγραφέα.
Π. Κροποτκιν, Αναμνήσεις ενός Επαναστάτη (1899)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου