Λέανδρος Mπόλαρης
Αυτή τη βδομάδα, στις 5 του Μάη, συμπληρώνονται ακριβώς δυο αιώνες από την γέννηση του Καρλ Μαρξ. Αυτή η «στρογγυλή» επέτειος δεν έχει περάσει απαρατήρητη. Όλη τη φετινή χρονιά δημοσιεύονται άρθρα και βιβλία, οργανώνονται συνέδρια και εκδηλώσεις που ασχολούνται με το έργο και τις ιδέες του Μαρξ. Από διαφορετικές διαδρομές θέτουν το ερώτημα: είναι ο Μαρξ επίκαιρος σήμερα, και για ποιους λόγους;
Ο κόσμος που αναλύει ο Μαρξ στο έργο του μοιάζει εκπληκτικά με τον σημερινό. Ένα σύστημα που έχει αναπτύξει τρομερά τις παραγωγικές δυνάμεις, τις αλλάζει και τις επαναστατικοποιεί διαρκώς μαζί με όλες τις κοινωνικές σχέσεις, έτσι που «ό,τι έμοιαζε σταθερό μοιάζει να διαλύεται στον αέρα», ένα σύστημα παγκοσμιοποιημένο. Ταυτόχρονα είναι ένα σύστημα που το ταξικό χάσμα βαθαίνει αντί να γεφυρώνεται. Σήμερα, οι ταξικές ανισότητες είναι μεγαλύτερες από την εποχή του Μαρξ. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού στις ΗΠΑ κατέχει το 90% του πλούτου. Στην Ευρώπη το 70%. Η Κίνα έχει περισσότερους δισεκατομμυριούχους από τις ΗΠΑ.
Ο κόσμος που αναλύει ο Μαρξ στο έργο του μοιάζει εκπληκτικά με τον σημερινό. Ένα σύστημα που έχει αναπτύξει τρομερά τις παραγωγικές δυνάμεις, τις αλλάζει και τις επαναστατικοποιεί διαρκώς μαζί με όλες τις κοινωνικές σχέσεις, έτσι που «ό,τι έμοιαζε σταθερό μοιάζει να διαλύεται στον αέρα», ένα σύστημα παγκοσμιοποιημένο. Ταυτόχρονα είναι ένα σύστημα που το ταξικό χάσμα βαθαίνει αντί να γεφυρώνεται. Σήμερα, οι ταξικές ανισότητες είναι μεγαλύτερες από την εποχή του Μαρξ. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού στις ΗΠΑ κατέχει το 90% του πλούτου. Στην Ευρώπη το 70%. Η Κίνα έχει περισσότερους δισεκατομμυριούχους από τις ΗΠΑ.
Ο Μαρξ είναι ο θεωρητικός που ανακάλυψε το «μυστικό» αυτού του χάσματος. Τα βουνά των κερδών των καπιταλιστών παράγονται από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Οι εργάτες και οι εργάτριες δεν αμείβονται για την αξία των προϊόντων που παράγουν, αλλά για την αξία της ικανότητάς τους να εργάζονται. Η απλήρωτη εργασία, η υπεραξία όπως την ονόμασε ο Μαρξ, είναι η πηγή του κέρδους.
Απ’ όλους τους πόρους
Ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ένα σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση. Είναι ένα σύστημα που το χαρακτηρίζει η κούρσα ανάμεσα στους καπιταλιστές για μεγαλύτερα κέρδη. Διακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Μαρξ αυτό το γνώρισμα συνεχίζει να χαρακτηρίζει το σύστημα: τεράστιες εταιρείες, στηριγμένες στην ισχύ των κρατών που είναι δεμένες ανταγωνίζονται στην παγκόσμια αγορά με κάθε μέσο. «Το κεφάλαιο γεννιέται βουτηγμένο από την κορυφή ως τα νύχια στο αίμα και στη βρωμιά και στάζοντας αίμα απ’ όλους τους πόρους» έγραφε ο Μαρξ στο Πρώτο Τόμο του Κεφαλαίου, κι αυτό δεν έχει αλλάξει.
Το τυφλό κυνήγι του κέρδους, της «ανταγωνιστικής συσσώρευσης κεφαλαίου» είναι το στοιχείο που δίνει το δυναμισμό του στο σύστημα, αλλά και η αιτία που το οδηγεί συστηματικά στις κρίσεις. Αυτή ήταν η άλλη μεγάλη συνεισφορά του Μαρξ, και δεν είναι τυχαίο ότι κάθε φορά που το σύστημα γνωρίζει ένα τέτοιο μεγάλο κλονισμό, όπως η σημερινή, τον Μαρξ τον «θυμούνται» ακόμα και οι αναλυτές των οικονομικών εφημερίδων, τραπεζίτες και βιομήχανοι που θέλουν να δείξουν πνευματικό «βάθος».
Όμως, ο Μαρξ δεν ήταν απλά ένας οξυδερκής οικονομολόγος. Ήταν κριτικός και πολέμιος της αστικής κοινωνίας συνολικά. Η επαναστατική ανατροπή αυτού του συστήματος ήταν ο σκοπός της ζωής του. Το υποκείμενο αυτής της ανατροπής, η δύναμη που μπορούσε να την κάνει πράξη και να χτίσει μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση, ήταν για τον Μαρξ η εργατική τάξη. Είναι η τάξη που κινεί τη μηχανή που παράγει το κέρδος στον καπιταλισμό και αυτή μπορεί να την σταματήσει και να το συντρίψει. Γιατί είναι μια τάξη συλλογική, που μπορεί -κι αυτό για πρώτη φορά στην ιστορία των ταξικών κοινωνιών- να παλέψει συνειδητά για τα δικά της συμφέροντα που εκφράζουν και τα συμφέροντα όλων των καταπιεσμένων.
Ο Μαρξ κι ο Ένγκελς αποκαλούν το προλεταριάτο, την εργατική τάξη, «ιστορικό νεκροθάφτη» του καπιταλισμού στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Κι αυτή η θέση του Μαρξ είναι εκείνη που έχει δεχτεί και συνεχίζει να δέχεται τη μεγαλύτερη κριτική. Δεν υπάρχει η εργατική τάξη της εποχής του Μαρξ είναι το συνηθισμένο επιχείρημα, κι αν τέλος πάντων υπάρχει, δεν έχει επαναστατική δυναμική.
Η αλήθεια είναι ότι η εργατική τάξη του Μαρξ (όχι η καρικατούρα που στήνουν οι επικριτές του) όχι μόνο συνεχίζει να υπάρχει αλλά είναι πιο μεγάλη, πιο συγκεντρωμένη και πιο ισχυρή από τα μέσα του 19ου αιώνα. Στις μέρες μας, το εργοστάσιο της Volkswagen στο Βόλφσμπουργκ της Γερμανίας απασχολεί 73.000 εργάτες και εργάτριες. Μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά το βιομηχανικό σύμπλεγμα της Foxconn στο Σενζέν της Κίνας, απασχολεί περίπου 400.000 εργάτες και εργάτριες που παράγουν προϊόντα της Apple.
Αυτά τα προϊόντα στα καταστήματα τα πουλάνε εργάτες και εργάτριες που δουλεύουν με πανομοιότυπες συνθήκες από την Αθήνα μέχρι τη Ν. Υόρκη και τη Μουμπάι. Για να φτάσουν εκεί, περνάνε από «εφοδιαστικές αλυσίδες» οι οποίες στηρίζονται στην εργασία χιλιάδων ακόμα εργατών και εργατριών. Πέρσι το Νοέμβρη 500 περίπου εργάτες στο κέντρο διανομής της Αμαζον στη βόρεια Ιταλία κατέβηκαν σε απεργία σε συντονισμό με τους συναδέλφους του σε άλλα τέτοια κέντρα στην Γερμανία. Επέλεξαν να απεργήσουν τη μέρα των μεγάλων εκπτώσεων την «μαύρη Παρασκευή». Και ανάγκασαν τη γιγάντια πολυεθνική να κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Ο Μαρξ επέμενε ότι το προλεταριάτο γεννιέται σαν «τάξη απέναντι στο κεφάλαιο» και γίνεται «τάξη για τον εαυτό της», δηλαδή αποκτάει ταξική συνείδηση μέσα από την εμπειρία των αγώνων του. Για τον Μαρξ, και τον αχώριστο φίλο του τον Φ. Ένγκελς, αυτά δεν ήταν απλά λόγια γραμμένα στο χαρτί. Η κριτική του στον καπιταλισμό και η ανακάλυψη των νόμων κίνησής του, πήγαινε από την αρχή χέρι-χέρι με την «ανακάλυψη» των εργατών και των εργατριών που πάλευαν ενάντια σ’ αυτό το σύστημα.
Αυτή είναι η πλευρά του Μαρξ που επίσης παραγνωρίζεται σήμερα, αλλά τον κάνει τόσο επίκαιρο, τόσο «κοντινό» μας. Ο Μαρξ έγραψε το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος μαζί με τον Ένγκελς για λογαριασμό της επαναστατικής οργάνωσης που ήταν μέλη, της Ένωσης των Κομμουνιστών. Όταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις του 1848, ρίχτηκε με όλη του την ψυχή στην μαζική πολιτική δράση στην Γερμανία. Η πρώτη συστηματική ανάλυση του καπιταλισμού, η μπροσούρα Μισθωτή Εργασία και Κεφάλαιο, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1849 στη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου που διηύθυνε ο Μαρξ την περίοδο που προσπαθούσε να συντονίσει τις εργατικές ενώσεις των διαφορετικών περιοχών της Γερμανίας σε ενιαία οργάνωση. Η δράση τροφοδοτούσε τη θεωρία.
Κι όταν το κίνημα γνώρισε μια νέα άνοδο στη δεκαετία του 1860 ο Μαρξ ήταν πάλι παρόν: στους αγώνες που έχτιζαν νέα συνδικάτα, στα πολιτικά κινήματα για το δικαίωμα της ψήφου, τις κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στους Ιρλανδούς αγωνιστές που πάλευαν ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία, στο κίνημα ενάντια στη δουλεία στις ΗΠΑ και υπέρ του Βορρά ενάντια στο δουλοκτητικό Νότο στον Αμερικάνικο Εμφύλιο.
Τον Σεπτέμβρη του 1864, ο Μαρξ συνέβαλε στην οργάνωση μιας εκδήλωσης αλληλεγγύης στον αγώνα των Πολωνών ενάντια στο ρώσικο τσαρισμό στην οποία συμμετείχαν γαλλικές και αγγλικές εργατικές οργανώσεις. Αυτή η εκδήλωση γέννησε τη Διεθνή Ένωση των Εργατών, που έμεινε στην ιστορία ως Πρώτη Διεθνής. Ο Μαρξ ήταν από την αρχή ηγετικό της στέλεχος, εκείνος που έγραψε τα ιδρυτικά της ντοκουμέντα.
«Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας» ήταν η φράση που έγραψε ο Μαρξ σε ένα από αυτά που συμπληρωνόταν από μια άλλη: «η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας πρέπει να γίνει ο σκοπός της εργατικής τάξης». Κι αυτή ήταν η καρδιά της στρατηγικής του για την ανατροπή του καπιταλισμού. Μια στρατηγική ταυτόχρονα βαθιά δημοκρατική και βαθιά επαναστατική. Ο καπιταλισμός θα ανατραπεί, δεν θα μεταρρυθμιστεί, κι αυτό είναι έργο εκατομμυρίων εργατών και εργατριών, όχι μιας μειοψηφίας «σωτήρων».
Αυτή τη στρατηγική τη χρειαζόμαστε και σήμερα, στους αγώνες μας ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση που φουντώνουν σε όλο τον κόσμο.
Απ’ όλους τους πόρους
Ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ένα σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση. Είναι ένα σύστημα που το χαρακτηρίζει η κούρσα ανάμεσα στους καπιταλιστές για μεγαλύτερα κέρδη. Διακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Μαρξ αυτό το γνώρισμα συνεχίζει να χαρακτηρίζει το σύστημα: τεράστιες εταιρείες, στηριγμένες στην ισχύ των κρατών που είναι δεμένες ανταγωνίζονται στην παγκόσμια αγορά με κάθε μέσο. «Το κεφάλαιο γεννιέται βουτηγμένο από την κορυφή ως τα νύχια στο αίμα και στη βρωμιά και στάζοντας αίμα απ’ όλους τους πόρους» έγραφε ο Μαρξ στο Πρώτο Τόμο του Κεφαλαίου, κι αυτό δεν έχει αλλάξει.
Το τυφλό κυνήγι του κέρδους, της «ανταγωνιστικής συσσώρευσης κεφαλαίου» είναι το στοιχείο που δίνει το δυναμισμό του στο σύστημα, αλλά και η αιτία που το οδηγεί συστηματικά στις κρίσεις. Αυτή ήταν η άλλη μεγάλη συνεισφορά του Μαρξ, και δεν είναι τυχαίο ότι κάθε φορά που το σύστημα γνωρίζει ένα τέτοιο μεγάλο κλονισμό, όπως η σημερινή, τον Μαρξ τον «θυμούνται» ακόμα και οι αναλυτές των οικονομικών εφημερίδων, τραπεζίτες και βιομήχανοι που θέλουν να δείξουν πνευματικό «βάθος».
Όμως, ο Μαρξ δεν ήταν απλά ένας οξυδερκής οικονομολόγος. Ήταν κριτικός και πολέμιος της αστικής κοινωνίας συνολικά. Η επαναστατική ανατροπή αυτού του συστήματος ήταν ο σκοπός της ζωής του. Το υποκείμενο αυτής της ανατροπής, η δύναμη που μπορούσε να την κάνει πράξη και να χτίσει μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση, ήταν για τον Μαρξ η εργατική τάξη. Είναι η τάξη που κινεί τη μηχανή που παράγει το κέρδος στον καπιταλισμό και αυτή μπορεί να την σταματήσει και να το συντρίψει. Γιατί είναι μια τάξη συλλογική, που μπορεί -κι αυτό για πρώτη φορά στην ιστορία των ταξικών κοινωνιών- να παλέψει συνειδητά για τα δικά της συμφέροντα που εκφράζουν και τα συμφέροντα όλων των καταπιεσμένων.
Ο Μαρξ κι ο Ένγκελς αποκαλούν το προλεταριάτο, την εργατική τάξη, «ιστορικό νεκροθάφτη» του καπιταλισμού στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Κι αυτή η θέση του Μαρξ είναι εκείνη που έχει δεχτεί και συνεχίζει να δέχεται τη μεγαλύτερη κριτική. Δεν υπάρχει η εργατική τάξη της εποχής του Μαρξ είναι το συνηθισμένο επιχείρημα, κι αν τέλος πάντων υπάρχει, δεν έχει επαναστατική δυναμική.
Η αλήθεια είναι ότι η εργατική τάξη του Μαρξ (όχι η καρικατούρα που στήνουν οι επικριτές του) όχι μόνο συνεχίζει να υπάρχει αλλά είναι πιο μεγάλη, πιο συγκεντρωμένη και πιο ισχυρή από τα μέσα του 19ου αιώνα. Στις μέρες μας, το εργοστάσιο της Volkswagen στο Βόλφσμπουργκ της Γερμανίας απασχολεί 73.000 εργάτες και εργάτριες. Μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά το βιομηχανικό σύμπλεγμα της Foxconn στο Σενζέν της Κίνας, απασχολεί περίπου 400.000 εργάτες και εργάτριες που παράγουν προϊόντα της Apple.
Αυτά τα προϊόντα στα καταστήματα τα πουλάνε εργάτες και εργάτριες που δουλεύουν με πανομοιότυπες συνθήκες από την Αθήνα μέχρι τη Ν. Υόρκη και τη Μουμπάι. Για να φτάσουν εκεί, περνάνε από «εφοδιαστικές αλυσίδες» οι οποίες στηρίζονται στην εργασία χιλιάδων ακόμα εργατών και εργατριών. Πέρσι το Νοέμβρη 500 περίπου εργάτες στο κέντρο διανομής της Αμαζον στη βόρεια Ιταλία κατέβηκαν σε απεργία σε συντονισμό με τους συναδέλφους του σε άλλα τέτοια κέντρα στην Γερμανία. Επέλεξαν να απεργήσουν τη μέρα των μεγάλων εκπτώσεων την «μαύρη Παρασκευή». Και ανάγκασαν τη γιγάντια πολυεθνική να κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Ο Μαρξ επέμενε ότι το προλεταριάτο γεννιέται σαν «τάξη απέναντι στο κεφάλαιο» και γίνεται «τάξη για τον εαυτό της», δηλαδή αποκτάει ταξική συνείδηση μέσα από την εμπειρία των αγώνων του. Για τον Μαρξ, και τον αχώριστο φίλο του τον Φ. Ένγκελς, αυτά δεν ήταν απλά λόγια γραμμένα στο χαρτί. Η κριτική του στον καπιταλισμό και η ανακάλυψη των νόμων κίνησής του, πήγαινε από την αρχή χέρι-χέρι με την «ανακάλυψη» των εργατών και των εργατριών που πάλευαν ενάντια σ’ αυτό το σύστημα.
Αυτή είναι η πλευρά του Μαρξ που επίσης παραγνωρίζεται σήμερα, αλλά τον κάνει τόσο επίκαιρο, τόσο «κοντινό» μας. Ο Μαρξ έγραψε το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος μαζί με τον Ένγκελς για λογαριασμό της επαναστατικής οργάνωσης που ήταν μέλη, της Ένωσης των Κομμουνιστών. Όταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις του 1848, ρίχτηκε με όλη του την ψυχή στην μαζική πολιτική δράση στην Γερμανία. Η πρώτη συστηματική ανάλυση του καπιταλισμού, η μπροσούρα Μισθωτή Εργασία και Κεφάλαιο, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1849 στη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου που διηύθυνε ο Μαρξ την περίοδο που προσπαθούσε να συντονίσει τις εργατικές ενώσεις των διαφορετικών περιοχών της Γερμανίας σε ενιαία οργάνωση. Η δράση τροφοδοτούσε τη θεωρία.
Κι όταν το κίνημα γνώρισε μια νέα άνοδο στη δεκαετία του 1860 ο Μαρξ ήταν πάλι παρόν: στους αγώνες που έχτιζαν νέα συνδικάτα, στα πολιτικά κινήματα για το δικαίωμα της ψήφου, τις κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στους Ιρλανδούς αγωνιστές που πάλευαν ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία, στο κίνημα ενάντια στη δουλεία στις ΗΠΑ και υπέρ του Βορρά ενάντια στο δουλοκτητικό Νότο στον Αμερικάνικο Εμφύλιο.
Τον Σεπτέμβρη του 1864, ο Μαρξ συνέβαλε στην οργάνωση μιας εκδήλωσης αλληλεγγύης στον αγώνα των Πολωνών ενάντια στο ρώσικο τσαρισμό στην οποία συμμετείχαν γαλλικές και αγγλικές εργατικές οργανώσεις. Αυτή η εκδήλωση γέννησε τη Διεθνή Ένωση των Εργατών, που έμεινε στην ιστορία ως Πρώτη Διεθνής. Ο Μαρξ ήταν από την αρχή ηγετικό της στέλεχος, εκείνος που έγραψε τα ιδρυτικά της ντοκουμέντα.
«Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας» ήταν η φράση που έγραψε ο Μαρξ σε ένα από αυτά που συμπληρωνόταν από μια άλλη: «η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας πρέπει να γίνει ο σκοπός της εργατικής τάξης». Κι αυτή ήταν η καρδιά της στρατηγικής του για την ανατροπή του καπιταλισμού. Μια στρατηγική ταυτόχρονα βαθιά δημοκρατική και βαθιά επαναστατική. Ο καπιταλισμός θα ανατραπεί, δεν θα μεταρρυθμιστεί, κι αυτό είναι έργο εκατομμυρίων εργατών και εργατριών, όχι μιας μειοψηφίας «σωτήρων».
Αυτή τη στρατηγική τη χρειαζόμαστε και σήμερα, στους αγώνες μας ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση που φουντώνουν σε όλο τον κόσμο.
Πηγή : ergatiki
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου