50 χρόνια από τη διάσπαση του ΚΚΕ

Λέανδρος Mπόλαρης
  

Ανάμεσα στις 5 και 15 Φλεβάρη 1968 συνήλθε η 12η «ευρεία» ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ στη Βουδαπέστη («ευρεία» με την έννοια ότι εκτός από τα τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της είχαν προσκληθεί να συμμετέχουν και μερικά ακόμη στελέχη του κόμματος). Όταν τέλειωσαν οι εργασίες της, η ΚΕ είχε διασπαστεί: μια πτέρυγα γύρω από τον πρώτο γραμματέα του κόμματος τον Κ. Κολιγιάννη και μια γύρω από τη μειοψηφία του Πολιτικού Γραφείου (Παρτσαλίδης, Δημητρίου, Ζωγράφος).

Η αφορμή για τη ρήξη ήταν η λήψη οργανωτικών μέτρων ενάντια στη μειοψηφία του ΠΓ για την «αντικομματική, φραξιονιστική» στάση της. Δυο μέρες μετά τη λήξη της Ολομέλειας, ο ραδιοσταθμός Φωνή της Αλήθειας που εξέπεμπε από το Βουκουρέστι, μετέδιδε μήνυμα των «τριών» προς τα «μέλη του ΚΚΕ, τους κομμουνιστές της Ελλάδας». Η ρήξη ήταν δημόσια, αμετάκλητη και στις επόμενες βδομάδες και μήνες θα αγκάλιαζε όλο το κομματικό δυναμικό, μέσα και έξω από την Ελλάδα.

Από αυτή τη διάσπαση προέκυψαν δυο κόμματα που διεκδικούσαν τον τίτλο και την ιστορική συνέχεια του ενιαίου κόμματος. Το ΚΚΕ, του οποίου την ηγεσία θα αναλάβει το 1972 ο Χ. Φλωράκης, που διατήρησε και την υποστήριξη από το ΚΚΣΕ. Και το ΚΚΕ Εσωτερικού, που ιδρύθηκε και τυπικά τον Απρίλη του 1969, και συνδέθηκε με το ρεύμα του «ευρωκομμουνισμού» (που κύριοι εκπρόσωποί του ήταν το Ιταλικό και το Ισπανικό Κ.Κ.).

Η διάσπαση του ΚΚΕ δεν ήταν βέβαια κεραυνός εν αιθρία. Η ΚΕ είχε φτάσει στα πρόθυρα της διάσπασης και στις αρχές του 1967, στη διάρκεια της 10ης Ολομέλειας, και οι διαφωνίες στα ηγετικά κλιμάκια πήγαιναν ακόμα πιο πίσω στο χρόνο.

Κρίση

Καταλύτης, όμως, για τη κρίση που οδήγησε στη διάσπαση ήταν η επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών στις 21 Απρίλη του 1967.

Οι συζητήσεις και οι πληροφορίες για τις προετοιμασίες του πραξικοπήματος ήταν θέμα από τις γελοιογραφίες των εφημερίδων μέχρι τα καφενεία. Όμως, όταν κινήθηκαν τα τανκς τις πρώτες πρωινές ώρες εκείνης της «μαύρης Παρασκευής», δεν ήρθε κανένα κάλεσμα κινητοποίησης για την αποτροπή του πραξικοπήματος.

Τα δυο μεγάλα αστικά κόμματα, η ΕΡΕ και η Ένωση Κέντρου δεν ήθελαν να το κάνουν αυτό. H ΕΡΕ, από την οποία προέρχεται η ΝΔ, ήταν «σαρξ εκ της σαρκός» του κυκλώματος στρατού-ανακτόρων-αμερικάνικης πρεσβείας όπου διαφορετικές κλίκες μαγείρευαν σχέδια για πραξικόπημα. Η Ένωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου δεν ήθελε και δεν μπορούσε, γιατί προτιμούσε το συμβιβασμό με τη δεξιά και τα ανάκτορα και φοβόταν τον κόσμο που είχε απαντήσει στο βασιλικό πραξικόπημα με το συγκλονιστικό κίνημα των Ιουλιανών του 1965.

Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να βγάλει τον κόσμο στους δρόμους ήταν η Αριστερά, η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Η ΕΔΑ είχε ιδρυθεί το 1951 με πρωτοβουλία του παράνομου ΚΚΕ και για εχθρούς και φίλους αποτελούσε τη «νόμιμη έκφραση» του κόμματος στην Ελλάδα. Όμως, η ηγεσία βρέθηκε ανέτοιμη στο πραξικόπημα. Οι αγωνιστές της ΕΔΑ, του φοιτητικού και του εργατικού κινήματος έμειναν εκτεθειμένοι στις συλλήψεις, για να καταλήξουν στους θαλάμους των βασανιστηρίων της Ασφάλειας και της ΕΣΑ, στις φυλακές και τα ξερονήσια. Αυτή η ήττα λειτούργησε σαν σοκ που άνοιξε όλα τα ερωτήματα στο κόσμο της Αριστεράς μαζί με την αμφισβήτηση των επιλογών της ηγεσίας όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Κι αυτά τα χρόνια δεν ήταν καθόλου ήρεμα. Στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ είχε γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, με ποσοστό 24%. Η εκλογική επιτυχία ήταν έκφραση ενός εργατικού και φοιτητικού κινήματος που ανέβαινε και του ρόλου των αγωνιστών της Αριστεράς σ’ αυτό. Η συνέχεια ήταν οι αγώνες που οδήγησαν στο γκρέμισμα της κυβέρνησης της ΕΡΕ του Καραμανλή στα τέλη του 1963 και στις αρχές του 1964, αγώνες που είχαν αποκτήσει τεράστιες διαστάσεις μετά τη δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη, βουλευτή της ΕΔΑ, το Μάη του 1963.

Όμως, όσο μεγάλωνε η «όρεξη» του κινήματος και πλάταινε ο ορίζοντάς του τόσο φαινόταν τα όρια της στρατηγικής της ΕΔΑ, και του ΚΚΕ. Από μια άποψη αυτή τη στρατηγική τη συνόψισε η γνωστή φράση του Ηλία Ηλιού, κοινοβουλευτικού εκπρόσωπου της ΕΔΑ σε μια συζήτηση στη Βουλή: «Θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα» είχε πει. Η ΕΔΑ θα ήταν «υπεύθυνη αντιπολίτευση».

Ιουλιανά

Το αποκορύφωμα ήρθε στα Ιουλιανά του 1965. Το βασιλικό πραξικόπημα με την καθαίρεση του Γ. Παπανδρέου πυροδότησε ένα μεγαλειώδες κίνημα. Για εβδομήντα μέρες η κυρίαρχη τάξη έμεινε χωρίς κυβέρνηση. Τα «Ιουλιανά» ήταν μια φοβερή έκρηξη των «από κάτω» που απειλούσε όλο το οικοδόμημα που είχε επιβάλει η κυρίαρχη τάξη μετά τον Εμφύλιο.

Η ηγεσία της EΔA προσπάθησε να «εκτονώσει» τις διαδηλώσεις, όταν φλεγόταν η Ομόνοια κατάγγελλε τους διαδηλωτές ως «προβοκάτορες». Οι διαδηλωτές έβαζαν στόχο αυτό το οικοδόμημα, με τα συνθήματα ενάντια στη μοναρχία, όπως «Δημοψήφισμα», «η Αυλή να μαντρωθεί». Όμως, η ηγεσία της ΕΔΑ έσπευδε να επιβάλει την «αυτοσυγκράτηση», να περιορίσει τα αιτήματα στην αποκατάσταση του Παπανδρέου και της «συνταγματικής τάξης» .

Δεν ήταν συγκυριακή η στροφή της. Ακολουθούσε την εξέλιξη των Κ.Κ. στην Ευρώπη και ιδιαίτερα του Ιταλικού. Η ΕΔΑ είχε ξεκινήσει τον ιστορικό συμβιβασμό με τα κόμματα και τους θεσμούς της αστικής τάξης πολύ πριν την ανακηρύξει ο Μπερλίγκουερ του Ιταλικού ΚΚ το 1974.

Έξι μήνες μετά τα Ιουλιανά, η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ συνεδρίασε τον Γενάρη του 1966, εκτίμησε την κατάσταση και κατέληξε σε προτάσεις -τα περίφημα «πέντε σημεία»- που απευθύνονταν προς τα μέλη του κόμματος και προς τις άλλες πολιτικές δυνάμεις. Αφού ζητούσε ελεύθερες εκλογές, προχωρούσε στην δημόσια διαβεβαίωση ότι δεν βάζει θέμα κατάργησης της μοναρχίας.

Η ηγεσία του ΚΚΕ επικύρωνε αυτές τις επιλογές, και οι δυο πτέρυγές της που διαμορφώνονταν εκείνο το διάστημα. Τόσο το κομμάτι που έδρευε στο «εξωτερικό» όσο και η πλειοψηφία του «Γραφείου Εσωτερικού» ήταν σύμφωνα με τα «5 σημεία». Αυτό έχει σημασία, γιατί στη συνέχεια, μετά τη διάσπαση, η ηγεσία του ΚΚΕ κατηγορούσε τους αντιπάλους της και την ΕΔΑ ότι ακολουθούσαν «δεξιά οπορτουνιστική» γραμμή συμβιβασμών. Στην πραγματικότητα, κι οι δυο παρατάξεις της ηγεσίας ακολουθούσαν μια αδιέξοδη στρατηγική και χρεοκόπησαν μαζί.

Έτσι η κρίση που φούντωνε μέσα στην ΕΔΑ, ιδιαίτερα μετά τα Ιουλιανά, πήρε εκρηκτικές διαστάσεις μετά το πραξικόπημα. Γιατί ηττήθηκε ένα τόσο μεγάλο κίνημα; Τι ευθύνες είχε η ηγεσία; Αυτά τα ερωτήματα βασάνιζαν ένα πλήθος αγωνιστών που αναζητούσαν απαντήσεις. Αυτό ήταν το υπόβαθρο που εξελίχτηκε η αντιπαράθεση στην ηγεσία του ΚΚΕ και καθόρισε τον «χαοτικό» χαρακτήρα της διάσπασης.

Μόνο ένα μικρό κομμάτι από τον κόσμο της Αριστεράς που πήρε μέρος στις διαδικασίες και τις συζητήσεις ακολούθησε ένα από τα δυο μέρη - το ΚΚΕ ή το ΚΚΕ Εσωτερικού. Ο περισσότερος κόσμος, παλιοί και νέοι αριστεροί, άρχισε να δημιουργεί νέα σχήματα και νέες οργανώσεις. Όπως αναφέρει το περιοδικό Σοσιαλισμός από τα Κάτω (τεύχος 89):

“Πάνω σε αυτό το έδαφος άρχισαν να φυτρώνουν ομάδες στα αριστερά των παραδοσιακών ηγεσιών, ιδιαίτερα ανάμεσα στους χιλιάδες μετανάστες και φοιτητές της Δυτικής Ευρώπης. Ήδη πριν από τη δικτατορία υπήρχαν οι Φίλοι Νέων Χωρών, η Αναγέννηση-ΟΜΛΕ καθώς και οι σύντροφοι του Σωτήρη Πέτρουλα. Μέσα στις νέες συνθήκες ιδρύεται το ΕΚΚΕ, αναπτύσσεται η ΕΔΕ (πρόδρομος του σημερινού ΕΕΚ), ο Φώντας Λάδης εκδίδει στην Ιταλία «Τα άλλα ΝΕΑ», ο Γιώργος Βότσης και ο Περικλής Κοροβέσης συνεργάζονται για να συσπειρώσουν μια κίνηση από «Επαναστατικές Σοσιαλιστικές Ομάδες» γύρω από το περιοδικό «Επανάσταση» και την εφημερίδα «Η Μαμή». Μέσα από αυτή την «ομπρέλα» βγήκε η ΟΣΕ” η οργάνωση από την οποία προέρχεται το ΣΕΚ.

Τανκς

Δεν ήταν «μόνο» το βάρος της ήττας από τη χούντα που πυροδοτούσε αυτές τις διεργασίες. Η διάσπαση του ΚΚΕ ξεκίνησε τον Φλεβάρη του 1968, αλλά στην πορεία εκείνης της χρονιάς συνέβησαν συγκλονιστικά γεγονότα σε όλο τον κόσμο. Η εισβολή των ρωσικών τανκς στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968 για να ανατρέψουν την «μεταρρυθμιστική» ηγεσία του ντόπιου κομμουνιστικού κόμματος, προκάλεσε σεισμό σε όλη την Αριστερά παγκόσμια.

Η εικόνα του ηγέτη του «υπαρκτού σοσιαλισμού» να ανατρέπει με τανκς μια κυβέρνηση που δεν ήταν της αρεσκείας του, προκαλούσε έντονες αμφισβητήσεις για το πόσο σοσιαλιστικό ήταν το «σοσιαλιστικό στρατόπεδο». Παράλληλα, ο γαλλικός Μάης του ‘68 γινόταν παγκόσμιο κίνημα με το Καυτό Φθινόπωρο των απεργιών στην Ιταλία το 1969 και το κίνημα ενάντια στον πόλεμο των ΗΠΑ στο Βιετνάμ.

Η κρίση της ρεφορμιστικής στρατηγικής και των εκφραστών της είχε ανοίξει το δρόμο για την εμφάνιση μιας νέας επαναστατικής αριστεράς. 

Πηγή : ergatiki