Τετράδια Μαρξισμού τ.5 με δύο αφιερώματα: Σε Γκράμσι και Κεφάλαιο του Μαρξ

Πλούτος άρθρων Ελλήνων και ξένων διανοητών, που προσεγγίζουν τον Γκράμσι και το Κεφάλαιο από τη σκοπιά των σύγχρονων ερωτημάτων

Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων απ’ το θάνατο του Αντόνιο Γκράμσι, ενός απ’ τους κορυφαίους μαρξιστές διανοητές και επαναστάτες του 20^ου αιώνα, τα Τετράδια Μαρξισμού στρέφουν την ερευνητική αναζήτησή τους στον θεωρητικό και, σε τελική ανάλυση, πολιτικό ορίζοντα που εκείνος φώτισε και διεύρυνε, αφιερώνοντας όχι μόνο το έργο του, αλλά και την ίδια τη ζωή του στην υπόθεση της κομμουνιστικής απελευθέρωσης. 

Εμπεριστατωμένο εισαγωγικό σημείωμα για το αφιέρωμα στον Γκράμσι γράφει ο Αλέξανδρος Χρύσης. Το αφιέρωμα ανοίγει, ένας από τους σπουδαιότερους και συστηματικούς μελετητές του Γκράμσι, ο Αντρέ Τοζέλ, εισάγοντας στο πνεύμα και το κλίμα της Μελλοντικής Πολιτείας, του μοναδικού τεύχους του περιοδικού που κυκλοφόρησε λίγες βδομάδες πριν την έκρηξη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Τοζέλ αναδεικνύει τις προσεγγίσεις του Γκράμσι σε μείζονα φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα, όπως αυτά του επιστημονισμού και θετικισμού, της πειθαρχίας και της ελευθερίας, της κοινωνικής παθητικότητας και της πολιτικής αδιαφορίας, αλλά και της σχέσης κράτους και κοινωνίας, της μελλοντικής κοινότητας και της σοσιαλιστικής τάξης.

 Ακολουθεί το άρθρο του Πίτερ Ντ. Τόμας, που εισηγείται μια τυπολογία της ηγεμονίας ως κομβικής έννοιας της πολιτικής θεωρίας του Γκράμσι. Αρνούμενος τη σχηματική αντιστοίχιση της ηγεμονίας με τη συναίνεση, όσο και την εξίσου σχηματική αντίστιξη ηγεμονίας και κυριαρχίας, ο Π. Τόμας αναπτύσσει τη δική του προσέγγιση για μια διαλεκτική της ηγεμονίας ή, με άλλη διατύπωση, για τη διαλεκτική σχέση συναίνεσης και κυριαρχίας. Στο άρθρο, που έγραψε ειδικά για το αφιέρωμα των Τετραδίων Μαρξισμού στον Γκράμσι, ο καθηγητής Τζον Χόφμαν αναδεικνύει κομβικά σημεία της γκραμσιανής θεωρίας της ηγεμονίας απέναντι στην οποία τοποθετείται κριτικά, την ίδια στιγμή που την υπερασπίζεται απέναντι στις ερωκομμουνιστικές αναγνώσεις της. Ο Παναγιώτης Σωτήρης εξετάζει τις θέσεις του Γκράμσι στο κρίσιμο θέμα της οργάνωσης, που αποτελεί το νήμα που συνδέει τον Γκράμσι, τον Λένιν, τον Λούκατς, αλλά και πιο σύγχρονες παρεμβάσεις. Εξετάζεται ιδιαίτερα η τοποθέτηση για τον «Σύγχρονο Ηγεμόνα» σε σχέση με τα σύγχρονα ερωτήματα της οργάνωσης.

Ο Δημήτρης Γρηγορόπουλος επικεντρώνεται ιδίως στη στρατηγική του μακρόχρονου πολέμου θέσεων, που συνδέεται με τη λογική της συσσώρευσης μεταρρυθμίσεων και δι’ αυτής με την αλλαγή των συσχετισμών στην κοινωνία, που οδηγεί στη ρεφορμιστική ανάγνωση του έργου του, αν και οι επαναστατικές παρακαταθήκες του Γκράμσι, δεν δικαιολογούν αυτή την ανάγνωση. Ο Χρήστος Νάτσης διερευνά συγκριτικά τις θέσεις της Λυών του Γκράμσι και τις θέσεις του Μπλουμ του Λούκατς που αναπτύσσουν θεωρητικές αντιλήψεις για το λαϊκό μέτωπο. Τέλος, ο Γιώργος Ρούσης επιχειρεί να αναδείξει τη σημαντική συμβολή της γκραμσιανής συλλογιστικής του πολέμου θέσεων στην επεξεργασία μιας σύγχρονης επαναστατικής στρατηγικής, που θα ανοίγει το δρόμο στην αναγκαία επανάσταση για το πέρασμα στην πρώτη φάση του κομμουνισμού, τον σοσιαλισμό. Ο Γ. Ρούσης θεωρεί ότι ο χαρακτηρισμός ως επαναστατικού του πολέμου θέσεων εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο τη γκραμσιανή στρατηγική.

Στο δεύτερο αφιέρωμα για τα 150 χρόνια απ’ την έκδοση του Κεφαλαίου, το εισαγωγικό σημείωμα έχει γράψει ο Γιώργος Οικονομάκης. Στο πρώτο άρθρο ο Σπύρος Λαπατσώρας διερευνά τις έννοιες «αξία» και «αφηρημένη εργασία». Πραγματοποιεί μια διπλή ανάγνωση: αφενός, των εννοιών της πολιτικής οικονομίας, μέσω των οποίων ο Μαρξ οργανώνει την κριτική της, αφετέρου δε, του νοήματος που αποδίδει σε όρους δάνειους από τη φιλοσοφία. Ακολουθεί το κείμενο του Σταύρου Μαυρουδέα, στο οποίο επισημαίνονται τα βασικά και θεμελιακά στοιχεία της μαρξιστικής ανάλυσης που εξακολουθούν να την κάνουν επίκαιρη σήμερα, τόσο επιστημονικά όσο και πολιτικά. Ταυτόχρονα, εξετάζει μια σειρά προβλήματα και προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ο μαρξισμός σήμερα.

Ο Βασίλης Μηνακάκης εξετάζει την έννοια του εμπορεύματος στο έργο του Μαρξ. Εξετάζει την έννοια υπό το φως ερωτημάτων που γεννούν η εξέλιξη των κεφαλαιοκρατικών κοινωνιών και ιδιαίτερα τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της εμπορευματικής παραγωγής. Αναδεικνύει τις τοποθετήσεις του Μαρξ, που στο Κεφάλαιο εκδηλώνονται εμβρυακά, ενώ σήμερα κυριαρχούν. Στη συνέχεια, ο Γιώργος Οικονομάκης εξετάζει την ανάλυση του Μαρξ στις αντίρροπες τάσεις προς την πτωτική τάση κέρδους. Ιδιαίτερα αναλύει το ρόλο του εξωτερικού εμπορίου και το ζήτημα της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, η οποία εκφράζεται ως ανταλλαγή άνισων ποσοτήτων εργασίας μεταξύ περισσότερο και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών σε βάρος των δεύτερων, που κωδικοποιείται ως «άνιση ανταλλαγή». Ο Δημήτρης Παπαφωτίου παρουσιάζει κάποιες απ’ τις καινοτομίες του Ισαάκ Ρούμπιν στην αξιακή θεωρία του Μαρξ, κυρίως με την ανάδειξη των διαφορών Μαρξ και Ρικάρντο. Στο τελευταίο άρθρο ο Θανάσης Γκιούρας εξετάζει το πρόβλημα του «φετιχισμού των εμπορευμάτων», παρέχοντας διασαφηνίσεις αναφορικά με τους όρους φετίχ και φετιχισμός στο πλαίσιο της κριτικής της πολιτικής οικονομίας και καταλήγοντας σε κάποιες διαπιστώσεις για τη σύγχρονη πρόσληψή τους.

Το Editorial του τεύχους περιστρέφεται γύρω από την αντικομμουνιστική συνάντηση στο Ταλίν, ενώ υπάρχουν επίκαιρα σχόλια, γραμμένα απ’ τους Γιώργο Κάργα, Γιώργο Τριανταφυλλόπουλο, Χριστίνα Μαυροπούλου, Δημήτρη Σουφτά, Γιώργο Παυλόπουλο και Σάββα Στρούμπο. Στη θεματική ενότητα τεχνη/πολιτισμός δημοσιεύεται το άρθρο «Ένας κλασικός λογοτεχνικός κανόνας» του Γιώργου Ζιόβα και τρία ποιήματα του Βασίλη Βέτσου.

Κριτική για βιβλία έχουν γράψει: ο Διονύσης Τζαρέλλας για το «Κερδίζοντας το χαμένο χρόνο, η καθυστερημένη κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού» του Βόλφανγκ Στρεκ, ο Αντώνης Κασίτας για τη «Χρησιμότητα του άχρηστου» του Nuccio Ordine και ο Βασίλης Μηνακάκης για το βιβλίο του Johan Norberg: «Πρόοδος – Δέκα λόγοι να ανυπομονούμε για το μέλλον».

Τέλος, στις Αντιπαραθέσεις, οι Γιάννης Σμυρλής και Σωφρόνης Παπαδόπουλος γράφουν για τα «Διδάγματα του Οκτώβρη», με αφορμή άρθρο του Β. Λιόση που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 3 των Τετραδίων Μαρξισμού.