110 ΧΡΟΝΙΑ από τη ΘΕΩΡΙΑ της ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Δημήτρης Κατσορίδας 

1. Η συνδυασμένη και ανισόμετρη ανάπτυξη

Η θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης, η οποία ου­σια­στι­κά ολο­κλη­ρώ­θη­κε το 1929,  δια­τυ­πώ­θη­κε για πρώτη φορά κατά τη διάρ­κεια της ρώ­σι­κης επα­νά­στα­σης του 1905, ενώ πα­ρου­σιά­στη­κε συ­στη­μα­τι­κά το 1906 στην μπρο­σού­ρα του Τρό­τσκι με τίτλο, Απο­τε­λέ­σμα­τα και Προ­ο­πτι­κές.

Ο Λέον Τρό­τσκι, συ­στη­μα­το­ποιώ­ντας όλη τη μέχρι τότε μαρ­ξι­στι­κή σκέψη, καθώς επί­σης την πείρα από τις εξε­λί­ξεις στην Ευ­ρώ­πη και βα­σι­ζό­με­νος στη θε­ω­ρία της συν­δυα­σμέ­νης και ανι­σο­με­ρούς ανά­πτυ­ξης, μας έδωσε την κο­ρω­νί­δα της θε­ω­ρη­τι­κής του συ­νει­σφο­ράς, την θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης ως μιας αδιά­κο­πης, συ­νε­χούς, εξα­κο­λου­θη­τι­κής, αστα­μά­τη­της, αστάθ­μη­της πο­ρεί­ας, εθνι­κής και διε­θνι­κής. Με βάση αυτή την προ­σέγ­γι­ση απορ­ρέ­ει η ανι­σό­τη­τα ή ανι­σο­μέ­ρεια όχι μόνο με­τα­ξύ εθνών, αλλά και με­τα­ξύ των δια­φό­ρων κλά­δων της οι­κο­νο­μί­ας, των δια­φό­ρων τά­ξε­ων, των δια­φό­ρων κοι­νω­νι­κών θε­σμών και των ποι­κί­λων στοι­χεί­ων της κουλ­τού­ρας κάθε εθνι­κού κοι­νω­νι­κού τύπου.

Ο Τρό­τσκι, κά­νο­ντας κρι­τι­κή στην σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή πα­ρά­δο­ση, η οποία πί­στευε στην εξε­λι­κτι­κή αντί­λη­ψη της ιστο­ρί­ας ως δια­δο­χή σαφώς προ­κα­θο­ρι­σμέ­νων στα­δί­ων, υπο­στή­ρι­ζε ότι η εξέ­λι­ξη δεν είναι απο­κλει­στι­κά μια συ­νε­χής και βαθ­μιαία δια­δι­κα­σία. Αντί­θε­τα, έδωσε έμ­φα­ση στις ασυ­νέ­χειες, στα άλ­μα­τα, στις αντι­φα­τι­κές συ­νε­νώ­σεις και κα­τα­στρο­φές, που έκ­φρα­σή τους απο­τε­λεί η θε­ω­ρία της συν­δυα­σμέ­νης και ανι­σο­με­ρούς ανά­πτυ­ξης.

2. Η θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης

Ο Τρό­τσκι, λοι­πόν, στη­ρι­ζό­με­νος σε προ­γε­νέ­στε­ρες ερ­γα­σί­ες των Μαρξ- Έν­γκελς, επε­ξερ­γά­στη­κε ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο τη θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης σε ρήξη με τον χυ­δαίο υλι­σμό της σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, δεί­χνο­ντας -μέσω της ανά­λυ­σης της φύσης του ιμπε­ρια­λι­σμού της επο­χής του- ότι οι κα­θυ­στε­ρη­μέ­νες χώρες (στην προ­κει­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση η Ρωσία), καθώς επί­σης οι αποι­κια­κές και μι­σο­α­ποι­κια­κές χώρες, δεν μπο­ρούν να βρουν τη λύση των άλυ­των αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κών προ­βλη­μά­των τους, παρά μο­νά­χα όταν η επα­νά­στα­ση κα­θο­δη­γη­θεί από την ερ­γα­τι­κή τάξη, η οποία θα βάλει τις βά­σεις της εξου­σί­ας της στη­ριγ­μέ­νη στη συμ­μα­χία της φτω­χής αγρο­τιάς. Ταυ­τό­χρο­να, αφού η ερ­γα­τι­κή τάξη με τους συμ­μά­χους της κα­τα­λά­βει την εξου­σία, στη συ­νέ­χεια θα είναι υπο­χρε­ω­μέ­νη να πάρει μέτρα όχι μόνο αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κής ολο­κλή­ρω­σης (αγρο­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση, δη­μο­κρα­τι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση του κρά­τους, πο­λι­τι­κές και συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες κτλ), αλλά και σο­σια­λι­στι­κού χα­ρα­κτή­ρα, όπως η απαλ­λο­τρί­ω­ση της με­γά­λης γαιο­κτη­σί­ας και η εθνι­κο­ποί­η­ση των βα­σι­κών το­μέ­ων της οι­κο­νο­μί­ας. Βέ­βαια, την ίδια στιγ­μή ο Τρό­τσκι, δια­κή­ρυτ­τε πως για να μπο­ρέ­σει το ρώ­σι­κο προ­λε­τα­ριά­το να δια­τη­ρή­σει την εξου­σία του και να προ­χω­ρή­σει στο σο­σια­λι­στι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό, απα­ραί­τη­τος όρος ήταν να ακο­λου­θή­σει το πα­ρά­δειγ­μά του η ερ­γα­τι­κή τάξη των ανα­πτυγ­μέ­νων χωρών, όπου η οι­κο­νο­μία τους είναι εντε­λώς ώριμη για τη με­τά­βα­ση στο σο­σια­λι­σμό. Με αυτή την έν­νοια η επα­νά­στα­ση γί­νε­ται διαρ­κής, συ­νε­χής, δη­λα­δή αρ­χί­ζει στο εθνι­κό επί­πε­δο, ανα­πτύσ­σε­ται στο διε­θνι­κό και ολο­κλη­ρώ­νε­ται στο πα­γκό­σμιο με την ορι­στι­κή νίκη της νέας σο­σια­λι­στι­κής κοι­νω­νί­ας πάνω σε όλο τον πλα­νή­τη.

Αντί­θε­τα, η θε­ω­ρία της επα­νά­στα­σης κατά στά­δια υπήρ­ξε όχι μόνο η αγνό­η­ση των βα­σι­κών αρχών του μαρ­ξι­σμού, αλλά και η αγνό­η­ση της ίδιας της ιστο­ρι­κής πεί­ρας της Ρώ­σι­κης επα­νά­στα­σης. Η ερ­γα­τι­κή τάξη εγκα­τά­λει­ψε το πρό­γραμ­μά της και το αντι­κα­τέ­στη­σε με το μι­κρο­α­στι­κό πρό­γραμ­μα της αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κής δη­μο­κρα­τί­ας και έτσι, αντί να αγω­νι­στεί ενά­ντια στην ιδε­ο­λο­γι­κή ηγε­μο­νία της άρ­χου­σας τάξης υπο­τά­χτη­κε σ’ αυτήν. Ο στα­λι­νι­σμός, αγνο­ώ­ντας την ταυ­τό­τη­τα των τα­ξι­κών συμ­φε­ρό­ντων των δια­φό­ρων με­ρί­δων της αστι­κής τάξης με τον ιμπε­ρια­λι­σμό, ο οποί­ος εκ­φρά­ζε­ται και μέσα από τους διε­θνείς οι­κο­νο­μι­κούς και στρα­τιω­τι­κούς συ­να­σπι­σμούς, έκανε μό­νι­μη επι­δί­ω­ξή του τη συμ­μα­χία με τη λε­γό­με­νη εθνι­κή αστι­κή τάξη ή με­ρί­δες αυτής ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό, πα­ρα­βλέ­πο­ντας ότι μια ου­σια­στι­κή πάλη ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό είναι συν­δε­δε­μέ­νη με την πάλη ενά­ντια στις κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις ή τα­ξι­κές με­ρί­δες κάθε χώρας, η οποία δεν είναι παρά ένας κρί­κος της ιμπε­ρια­λι­στι­κής αλυ­σί­δας.

3. Ποια η στρα­τη­γι­κή της με­τά­βα­σης σή­με­ρα;

Σε αυτό το ση­μείο είναι ανα­γκαίο να το­νι­στεί ότι η Θε­ω­ρία της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης δεν προ­σφέ­ρει μια έτοι­μη λύση για τα προ­βλή­μα­τα στρα­τη­γι­κής σε όλες τις χώρες. Απε­να­ντί­ας, προ­σφέ­ρει ένα θε­ω­ρη­τι­κό ερ­γα­λείο για την επί­λυ­ση των στρα­τη­γι­κών προ­βλη­μά­των, κυ­ρί­ως, στις κα­θυ­στε­ρη­μέ­νες και υπα­νά­πτυ­κτες χώρες.

Έτσι, το πρό­βλη­μα της με­τά­βα­σης στον σο­σια­λι­σμό στις προηγ­μέ­νες κα­πι­τα­λι­στι­κά χώρες, όπου η ανά­πτυ­ξη των πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων συ­νο­δεύ­ε­ται και από μια υπε­ρα­νά­πτυ­ξη των εποι­κο­δο­μη­μά­των, κάνει πιο δύ­σκο­λη την εν λόγω δια­δι­κα­σία. Υπό αυτήν την έν­νοια, η Θε­ω­ρία  της Διαρ­κούς Επα­νά­στα­σης, για τις χώρες του προηγ­μέ­νου κα­πι­τα­λι­σμού, πα­ρου­σιά­ζει θε­ω­ρη­τι­κό κενό.

Η απο­δο­χή αυτή μας επι­τρέ­πει να κα­τα­νο­ή­σου­με την ου­σια­στι­κή φύση και δια­φο­ρά του ση­με­ρι­νού αστι­κού κρά­τους σε σχέση με το τσα­ρι­κό: Είναι πιο ισχυ­ρό, επει­δή στη­ρί­ζε­ται όχι μόνο σε πιο ανώ­τε­ρο κα­τα­σταλ­τι­κό μη­χα­νι­σμό, αλλά επί­σης και στην κοι­νω­νι­κή συ­ναί­νε­ση.

Θεωρώ, λοι­πόν, ότι η ερ­γα­τι­κή τάξη στον αγώνα της ενά­ντια στο κε­φά­λαιο, είναι ανα­γκαίο να υιο­θε­τή­σει και να επε­ξερ­γα­στεί μια στρα­τη­γι­κή φθο­ράς, έως ότου δη­μιουρ­γη­θούν οι όροι της με­τά­βα­σης στη στρα­τη­γι­κή ανα­τρο­πής. Η υιο­θέ­τη­ση της πρώ­της στρα­τη­γι­κής δεν ση­μαί­νει ατολ­μία ή συν­θη­κο­λό­γη­ση απέ­να­ντι στο αστι­κό κρά­τος, ούτε δι­καιο­λο­γία για ν’ ανα­κό­ψου­με ή να απορ­ρί­ψου­με τους κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες σε κάθε επί­πε­δο, οι οποί­οι θα πρέ­πει να είναι μέρος της στρα­τη­γι­κής φθο­ράς.

Απε­να­ντί­ας, τη στρα­τη­γι­κή φθο­ράς θα πρέ­πει να την εκλά­βου­με ως μια εν­διά­με­ση στιγ­μή στην δια­δι­κα­σία με­τά­βα­σης.

Έτσι, η στρα­τη­γι­κή φθο­ράς αντι­στοι­χεί στην τα­κτι­κή του Ενιαί­ου Με­τώ­που που είχε επε­ξερ­γα­στεί ο Τρό­τσκι και στον πό­λε­μο θέ­σε­ων που είχε ανα­πτύ­ξει ο Γκράμ­σι. Υπό αυτή την έν­νοια, η στρα­τη­γι­κή της με­τά­βα­σης θα είναι μια  μακρά δια­δι­κα­σία, η οποία θα γνω­ρί­ζει προ­ό­δους, αλλά και οπι­σθο­δρο­μή­σεις.

Λαμ­βά­νο­ντας υπόψη τα προ­α­να­φερ­θέ­ντα θεωρώ ότι οι συ­ζη­τή­σεις για τα ζη­τή­μα­τα της θε­ω­ρί­ας, των πρα­κτι­κών προ­βλη­μά­των και των στρα­τη­γι­κών ζη­τη­μά­των θα πρέ­πει συ­νε­χώς να διε­ξά­γο­νται είτε σε πε­ριό­δους ανά­πτυ­ξης της πάλης των τά­ξε­ων είτε σε πε­ριό­δους υπο­χώ­ρη­σης ή και ήττας του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος, επει­δή είναι ο πιο ορθός τρό­πος για την επα­λή­θευ­ση της θε­ω­ρί­ας και τη διόρ­θω­ση των λαθών.

Εν­δει­κτι­κή Βι­βλιο­γρα­φία

• Eagleton T., «Οι έν­νοιες της ιδε­ο­λο­γί­ας και της ηγε­μο­νί­ας στον Γκράμ­σι», πε­ριο­δι­κό Ου­το­πία, Μάιος-Ιού­νιος 1994.
• Λένιν Β. Ι., Ο Λένιν για τη διαρ­κή επα­νά­στα­ση (Οι Θέ­σεις του Απρί­λη), εκ­δό­σεις Αλ­λα­γή, Αθήνα 1975.
• Sabado F., Για την επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή σή­με­ρα, εκ­δό­σεις Πρω­το­πο­ρια­κή Βι­βλιο­θή­κη, Αθήνα 2006.
• Κα­τσο­ρί­δας Δ., Η Αντι-Ηγε­μο­νία. Ζη­τή­μα­τα σχε­τι­κά με τη στρα­τη­γι­κή της με­τά­βα­σης, εκ­δό­σεις Κα­μύ­λη/Ρωγμή, Αθήνα 2009.
• Τρό­τσκι Λ., Η Διαρ­κής Επα­νά­στα­ση, εκ­δό­σεις Αλ­λα­γή, Αθήνα 1982.
• Τρό­τσκι Λ., Απο­τε­λέ­σμα­τα και προ­ο­πτι­κές, εκ­δό­σεις Ερ­γα­τι­κή Εξου­σία, Αθήνα 2003