Ρόζα Λούξεμπουργκ : Αστείρευτη Πηγή Έμπνευσης

“Ο Φραντς Μέρινγκ, ο βιογράφος τους Μαρξ, δεν υπερέβαλε όταν αποκαλούσε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ ως το καλύτερο μυαλό μετά το Μαρξ”, τονίζει στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του “Η θέση της Ρόζας Λουξεμπουργκ στην ιστορία”, ο Τόνι Κλιφ.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ γεννήθηκε το 1871 στην Πολωνία λίγο πριν από την Παρισινή Κομμούνα. Από μαθήτρια ακόμα έγινε μέλος του “Προλετάριου”, μιας επαναστατικής οργάνωσης με δύναμη στους εργάτες.

Το 1886 η σύλληψη της ηγεσίας του “Προλετάριου”, η εκτέλεση 4 ηγετών του και η καταδίωξη της Ρόζας την οδηγούν να φύγει από την Βαρσοβία και να πάει στη Ζυρίχη. Εκεί σπούδασε φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και οικονομία.
Παρόλα αυτά ούτε από την εξορία σταματάει να συμμετέχει στο σοσιαλιστικό κίνημα της Πολωνίας. Μετά τη διάλυση του “Προλετάριου” μαζί με άλλους συντρόφους της φτιάχνουν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Βασιλείου της Πολωνίας και αρχίζει να αρθρογραφεί στην εφημερίδα του.

Το 1889 πηγαίνει στη Γερμανία, στο Βερολίνο, όπου γίνεται μέλος στο SPD. Το SPD είναι το μεγαλύτερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ευρώπης.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το γερμανικό εργατικό κίνημα έχοντας πίσω του δεκαετίες ειρήνης βυθίστηκε στην ψευδαίσθηση ότι αυτή η κατάσταση θα διαρκούσε αιώνια. Ο Μπερνστάιν -ηγετική μορφή του SPD- υποστηρίζει πως το κόμμα πρέπει να μετατραπεί από κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης σε κόμμα του κοινοβουλευτικού δρόμου. Υποστήριζε πως η ανάλυση του Μαρξ για τον καπιταλισμό έχει ξεπεραστεί και η προοπτική της καπιταλιστική οικονομίας ήταν αυτή της συνεχούς ανάπτυξης και ευημερίας. Οι εργάτες δεν χρειαζόταν να κάνουν επανάσταση για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αλλά μπορούν να το πετύχουν μέσα από σοσιαλιστές υπουργούς και με νόμους που θα ψήφιζε η Βουλή.

Αυτή ήταν η πρώτη μάχη της νεαρής Ρόζας που προσπάθησε να αποδείξει πόσο λάθος ήταν αυτή η άποψη γράφοντας το 1899 αυτό που σήμερα θεωρείται ένα από τα βασικά εγχειρίδια του επαναστατικού μαρξισμού, το βιβλίο της, “Κοινωνική Επανάσταση ή Μεταρρύθμιση”. Σε αντίθεση με τον Μπερνστάιν, η Ρόζα επιχειρηματολόγησε ότι οι μονοπωλιακοί καπιταλιστικοί οργανισμοί (καρτέλ και τραστ) και τα πιστωτικά ιδρύματα τείνουν να βαθαίνουν τους ανταγωνισμούς στον καπιταλισμό αντί να τους μετριάζουν. Το κυνήγι για μεγαλύτερα κέρδη οδηγεί σε κρίσεις. Οι ανταγωνισμοί και η αναρχία της αγοράς έχουν περάσει από το εθνικό στο διεθνές επίπεδο και άρα αντί για μια μακρόχρονη ειρήνη τα κράτη καταφεύγουν στους εξοπλισμούς και τον πόλεμο.

Η ανάλυσή της αυτή την οδήγησε να συγκρουστεί με την στρατηγική των σταδιακών αλλαγών αντί για την επανάσταση αλλά και με τη στάση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων απέναντι στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο.

“Αυτοί που υποστηρίζουν την μέθοδο των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σε αντίθεση με την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας και την σοσιαλιστική επανάσταση δεν διαλέγουν στην πραγματικότητα έναν πιο ήρεμο και πιο απλό δρόμο που πηγαίνει στο ίδιο στόχο, αλλά ένα διαφορετικό στόχο. Αντί να υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, στηρίζουν επιφανειακές αλλαγές της παλιάς κοινωνίας”.

Η επιβεβαίωση όσων έλεγε η Ρόζα ήρθε στο συνέδριο της Β' Διεθνούς στην Στουτγκάρδη το 1907. Όταν μπήκε το θέμα της καταδίκης των ιμπεριαλιστικών εξορμήσεων στην Αφρική και την Ασία το συνέδριο έσπασε στη μέση με τους μισούς συνέδρους να υποστηρίζουν ανοιχτά τους αποικιοκράτες. Τόσο ο Μπερνστάιν που πίστευε πως οι πάντες ήθελαν ειρήνη και ότι ο κίνδυνος πολέμου είναι ανύπαρκτος, όσο και ο (“πάπας του Μαρξισμού”) Κάουτσκι που υποστήριξε πως οι καπιταλιστές δεν έχουν κανένα συμφέρον από τον πόλεμο, δεν έβλεπαν μπροστά τους την επερχόμενη απειλή.

Η Ρόζα εναντιώθηκε καθαρά στον Ιμπεριαλισμό τονίζοντας πως “σε ενδεχόμενο πολέμου είναι καθήκον των εργατών και των κοινοβουλευτικών τους εκπροσώπων να κάνουν ότι μπορούν για να αποτρέψουν το ξέσπασμα του πολέμου. Αν ο πόλεμος ξεσπάσει είναι καθήκον τους να πάρουν εκείνα τα μέτρα ώστε να τερματιστεί το συντομότερο δυνατόν. Ταυτόχρονα πρέπει να αξιοποιήσουν την οικονομική και πολιτική κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος για να αφυπνίσουν τις μάζες και να επιταχύνουν την ανατροπή της καπιταλιστικής κυριαρχίας”.

Κεντρικός άξονας της αντιμπεριαλιστικής γραμμής της Ρόζας ήταν ότι ο αγώνας ενάντια στον πόλεμο είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την πάλη για το σοσιαλισμό.

Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το 1914 ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και οι φόβοι της Ρόζας για την δεξιά στροφή του SPD επιβεβαιώνονται πλήρως με την ψήφιση των πολεμικών δαπανών του Κάιζερ.

Είναι λίγους μήνες μετά που μέσα από τη φυλακή θα γράψει για την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας διακηρύσσοντας ανοιχτά πως η εναλλακτική λύση στο σφαγείο του πολέμου είναι η σοσιαλιστική επανάσταση υπογραμμίζοντας πως η αστική κοινωνία έχει μπροστά της ένα δίλημμα, μια αμείλικτη επιλογή, “είτε προχώρημα μπροστά, στο σοσιαλισμό, είτε κατρακύλισμα πίσω, στη βαρβαρότητα”.
Οι πολεμικές της Ρόζας απέναντι στις ρεφορμιστικές αυταπάτες είναι αρκετές για να την κατατάξουν στο πάνθεο των μεγάλων μαρξιστών/ στριών δασκάλων. Ωστόσο, ίσως η σημαντικότερη συμβολή της Ρ. Λούξεμπουργκ στην συζήτηση για την επαναστατική στρατηγική είναι η μπροσούρα της “Μαζική Απεργία, Κόμμα και Συνδικάτα” που έγραψε το 1906 αντλώντας από την εμπειρία της πρώτης Ρώσικης Επανάστασης το 1905.

Η Ρόζα αποκαθιστά την εργατική τάξη σαν το υποκείμενο της επαναστατικής αλλαγής. Αποδεικνύει πως η μαζική απεργία είναι ο δρόμος που γεφυρώνει τους αγώνες του σήμερα με τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Απεργίες μπορεί να ξεσπούν από φαινομενικά ασήμαντα οικονομικά ζητήματα και να εξελιχθούν σε γενικευμένη αναμέτρηση με το κράτος και αντίστροφα, μεγάλα πολιτικά κινήματα μπορούν να τροφοδοτήσουν την αυτοπεποίθηση των εργατών να παλέψουν στο χώρο δουλειάς τους.

Χτυπώντας τις απόψεις που θέλουν την απεργία σαν ένα μέσο διαμαρτυρίας, μέσο πίεσης, αντί σαν ένα αναπόσπαστο τμήμα της επαναστατικής πολιτικής, η Ρόζα διατύπωνε με άλλα λόγια τη βασική ιδέα του Μαρξ ότι “η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας”.

Ταυτόχρονα, όπως εξηγεί ο Λ. Μπόλαρης στον πρόλογο του βιβλίου η Λούξεμπουργκ λύνει και το γρίφο που ταλανίζει και σήμερα μεγάλα κομμάτια της αριστεράς: Πώς αλλάζουν οι ιδέες των εργατών;

Όπως υποστηρίζει η εργατική τάξη συσσωρεύει εμπειρίες και χτίζει τις οργανώσεις της μέσα στους αγώνες και όχι έξω από αυτούς, ενώ τονίζει πως όσο ο καπιταλισμός εξελίσσεται η μαζική απεργία γίνεται όλο και πιο κεντρική στον τρόπο που παλεύει η εργατική τάξη.

“Η μαζική απεργία εμφανίζεται σαν το πιο φυσιολογικό μέσο για την στράτευση, την οργάνωση και την επαναστατικοποίηση των πιο πλατιών εργατικών στρωμάτων”.

Η Ρόζα όντας στη Γερμανία είχε από πολύ νωρίτερα σαφέστερη εικόνα του ρόλου της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας απ' ότι ο Λένιν ή ο Τρότσκι. Κατανόησε πολύ πριν απ' αυτούς ότι η δύναμη που θα μπορούσε να σπάσει τις γραφειοκρατικές αλυσίδες ήταν η πρωτοβουλία των εργατών.

Πάνω στις πλάτες της Ρόζας έπεσε σε μεγάλο βαθμό το καθήκον να αναπτύξει τη σωστή προσέγγιση σ' αυτό το ζωτικό θέμα. Κατευθυντήρια γραμμή της ήταν: να μένουμε μαζί με τις μάζες σε όλες τις δυσκολίες τους και να προσπαθούμε να τις βοηθήσουμε.
Ωστόσο η Ρόζα άργησε να οργανώσει την έξοδο από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Πίστευε πως η έκρηξη των μαζών θα παραμέριζε τις ρεφορμιστικές ηγεσίες. Ο Τόνι Κλιφ στο βιβλίο του όχι μόνο δεν παραβλέπει αυτή την αδυναμία της Ρόζας αλλά προσπαθεί να την εξηγήσει και αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στις διαφωνίες της Ρόζας με τον Λένιν. Είναι ίσως από τα κεφάλαια που αποδεικνύουν τη σημασία αυτού του βιβλίου αφού δεν προσπαθεί να εκθειάσει την μεγάλη επαναστάτρια αλλά την τοποθετεί στις ιστορικές συνθήκες τις οποίες έζησε και “δίπλα και όχι σε αντιδιαστολή με τους άλλους μεγάλους επαναστάτες της εποχής της”.

Στο κεφάλαιο “Κόμμα και τάξη” ο Τόνι Κλιφ συγκρούεται με την άποψη πως η Λούξεμπουργκ δεν ενδιαφερόταν για το κόμμα παρά μόνο για το “αυθόρμητο”. Ωστόσο, η Ρόζα μόνο το 1918 μέσα στην επανάσταση έβαλε μπροστά το χτίσιμο του κόμματος, του ΚΚ Γερμανίας στα χνάρια των Μπολσεβίκων. Τις συνέπειες αυτών των επιλογών θα τις πλήρωνε με την ίδια της τη ζωή.

Η Ρόζα υπήρξε μια λαμπρή επαναστάτρια και το βιβλίο του Τόνι Κλιφ για τις ιδέες της είναι ένα τρομερό εγχειρίδιο στα χέρια των επαναστατών. Η παρουσίαση μιας από τις σημαντικότερες εργασίες της “Η συσσώρευση του Κεφαλαίου” δείχνει το μέγεθος της πολιτικής της σκέψης και της πολύτιμης κληρονομιάς που μας άφησε η Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Ο Τόνι Κλιφ, πιστός στο πνεύμα της Ρόζας

Αν και γραμμένο το 1959 το βιβλίο του Τόνι Κλιφ για την Ρόζα Λούξεμπουργκ που εκδόθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά, φαντάζει σαν να είναι τοποθετημένο στο σήμερα. Τα γραπτά και η πολιτική δράση της Ρόζας, η απίστευτη οξυδέρκειά της και οι πολιτικές μάχες ενάντια στο ρεφορμισμό, αποδεικνύονται σήμερα, σε κόντρα με την αστική αλλά και την σταλινική προπαγάνδα που προσπάθησαν να την ενσωματώσουν ή να την εξαφανίσουν, πιο επίκαιρα από ποτέ.

Ωστόσο είναι η διορατική γραφή του ίδιου του Κλιφ (1917-2000) που μετατρέπει τη βιογραφία της σε ένα πολιτικό μανιφέστο. Από την τρίτομη βιογραφία του Λένιν, την τετράτομη του Τρότσκι, μέχρι τους θεωρητικούς πυλώνες του “Κρατικός Καπιταλισμός στη Ρωσία” ή “Διαρκής Επανάσταση και τρίτος κόσμος” (όλα εκδόσεις του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου), ο Τόνι Κλιφ δεν προσπαθεί να αποθεώσει και να ωραιοποιήσει τα πρόσωπα και τις περιόδους αλλά να εξηγήσει την κίνηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών για να βγάλει διαχρονικά συμπεράσματα για τις μεγάλες καμπές των κινημάτων. Περισώζοντας τις μνήμες και την ιστορία της επαναστατικής μαρξιστικής παράδοσης επιμένει στην ανάδειξη της αναγκαιότητας της ανεξάρτητης οργάνωσης των επαναστατών και τελικά καταφέρνει να εμπνεύσει όσους τον διαβάζουν στην σύγχρονη επαναστατική δράση.

Μπορεί ο Κλιφ να έχει ένα τεράστιο συγγραφικό έργο που θα το ζήλευαν ακόμα και ακαδημαϊκοί ολκής, αλλά στην ουσία είχε σαν σκοπό το κτίσιμο του επαναστατικού κόμματος, όπως ο ίδιος τονίζει πολλές φορές στο έργο του, αλλά ακόμα και στην τελευταία πρόταση της αυτοβιογραφίας του.

Προσεγγίζει αυτό το καθήκον από την ίδια γωνιά με τον Τρότσκι που έγραφε ότι “χωρίς μια οργάνωση που να την οδηγεί, η ενέργεια των μαζών θα σκορπιζόταν όπως ο ατμός που δεν διοχετεύεται στον κύλινδρο του εμβόλου. Αλλά παρόλα αυτά, εκείνο που κινεί τα πράγματα δεν είναι ο κύλινδρος ή το έμβολο, αλλά ο ατμός”.

“Αυτή που κάνει την επανάσταση είναι η εργατική τάξη, όχι το κόμμα, όμως το κόμμα οδηγεί την εργατική τάξη. (...) Οι επαναστάτες δεν μπορούν να καθορίσουν τη στιγμή που ξεσπά η επαναστατική κρίση. Αυτό που μπορούν να καθορίσουν είναι το τελικό αποτέλεσμα κι αυτό εξαρτάται από το βαθμό που έχουν μπορέσει να κτίσουν ένα δυνατό επαναστατικό κόμμα”, έγραφε ο ίδιος ο Κλιφ.

Πλατιά παρουσίαση

Κάτω από αυτή τη σκοπιά ο Τόνι Κλιφ καταπιάνεται και με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ με πνεύμα θαυμασμού για την μεγάλη επαναστάτρια αλλά και κριτικής αξιολόγησης του έργου της. Ξεκαθαρίζοντας εξ' αρχής πως η Ρόζα αποτελεί την ενσάρκωση της ενότητας θεωρίας και πράξης, ο Τόνι Κλιφ δίνει την πιο πλατιά παρουσίαση των ιδεών της Ρόζας και της συνεισφοράς της στο διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα.

Όπως εξηγεί ο Λένδρος Μπόλαρης στην εισαγωγή της νέας έκδοσης του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου, στα 9 κεφάλαια του βιβλίου ο αναγνώστης/τρια που δεν έχει μέχρι τώρα την ευκαιρία να διαβάσει βιβλία της ίδιας της Ρόζας Λούξεμπουργκ μπορεί να πάρει μια γενική ιδέα για τις ιδέες και τη δράση της, από τη σκοπιά του επαναστατικού μαρξισμού.

Ο “σοσιαλισμός από τα κάτω” είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης. Αυτό στην ουσία είναι που ενώνει τον Κλίφ με την Λούξεμπουργκ που τόνιζε πως: “Ο σοσιαλισμός δεν θα έρθει και δεν μπορεί να έρθει με διατάγματα. Δεν μπορεί να τον εγκαθιδρύσει καμιά κυβέρνηση, όσο σοσιαλιστική και αν είναι. Ο σοσιαλισμός θα δημιουργηθεί από τις μάζες, από τον κάθε προλετάριο. Εκεί που σφυρηλατούνται οι αλυσίδες του καπιταλισμού, εκεί πρέπει να σπάσουν. Μόνο αυτό είναι σοσιαλισμός και μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να χτιστεί”.

97 χρόνια από τη δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ (25 Γενάρη 1919), μέσα στην πιο βαθιά κρίση του καπιταλισμού και με τις ρεφορμιστικές αυταπάτες να βρίσκονται υπό αμφισβήτηση η έκδοση από το ΜΒ της βιογραφίας της γραμμένη από τον Τόνι Κλιφ είναι το πιο πολύτιμο εργαλείο για να εξάγουμε τα αναγκαία συμπεράσματα, τις πολιτικές τακτικές και στρατηγικές των επαναστατών, στη μάχη για να απαλλαγούμε από τα μνημόνια, τον πόλεμο και συνολικά από τον καπιταλισμό.

Πηγή : ergatiki