80 Χρόνια Από Την Ίδρυση Του POUM

του Νίκου Λούντου

Στις 29 Σεπτέμβρη του 1935, πριν από 80 χρόνια, σχηματίζεται στη Βαρκελώνη το POUM, το Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης. Στη διάρκεια της επανάστασης και του εμφύλιου πολέμου στην Ισπανία, στις γραμμές του POUM θα βρεθούν πολλοί από τους αγωνιστές που προσπάθησαν να οδηγήσουν την επανάσταση στη νίκη απέναντι στο φασισμό. Εδωσαν μια μάχη δύσκολη και διπλή, καθώς ταυτόχρονα επιχειρούσαν να χτίσουν μια αντικαπιταλιστική εναλλακτική απέναντι στην οργανωμένη προσπάθεια διάλυσης της εργατικής δημοκρατίας από πλευράς της σταλινικής αριστεράς.

Οι δύο βασικές οργανώσεις που συγκρότησαν το “ενοποιημένο” POUM ήταν από τη μια μεριά το BOC (Εργατοαγροτικό Μπλοκ) και η ICE (Κομμουνιστική Αριστερά της Ισπανίας). Και οι δυο οργανώσεις ήταν αντισταλινικές, αν και είχαν ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους στη διάρκεια της σταλινικής αντεπανάστασης. Ο Χοακίν Μαουρίν, ηγέτης του BOC, προερχόταν από το αναρχικό συνδικαλιστικό κίνημα. Όπως κι άλλοι αναρχοσυνδικαλιστές μετά τη ρώσικη επανάσταση ήρθαν σε επαφή με τις ιδέες του επαναστατικού μαρξισμού και κερδήθηκε από τους Μπολσεβίκους. Ανέλαβε επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος στις καταλανόφωνες περιοχές της Ισπανίας. Η διαφωνία του με τη σταλινική πολιτική τον έφερε κοντά στη “δεξιά αντιπολίτευση” του Μπουχάριν. Το BOC είχε τις δυνάμεις του - ίσως γύρω στα 5.000 μέλη- στην Καταλωνία.

Η ICE από την άλλη μεριά βρισκόταν σε επικοινωνία με τον Διεθνή Κομμουνιστική Λίγκα, τις επαναστατικές οργανώσεις που προσπαθούσε να συντονίσει ο εξόριστος Τρότσκι. 500-1000 μέλη, πιο εξαπλωμένο σε ολόκληρη τη χώρα, έχοντας όμως στις γραμμές του κάποιους από τους σημαντικότερους μαρξιστές που είχαν συμμετάσχει στα πρώτα βήματα του Κομμουνιστικού Κόμματος και τάχτηκαν με την Αριστερή Αντιπολίτευση του Τρότσκι κόντρα στο σταλινισμό, όπως ο Αντρές Νιν και ο Χουάν Αντράδε.

Απελευθέρωση

Το Σεπτέμβρη του ‘35, κανείς δεν ήξερε ότι σε λίγους μήνες θα κέρδιζε τις εκλογές το Λαϊκό Μέτωπο και ότι σε λιγότερο από ένα χρόνο θα ξέσπαγε η ισπανική επανάσταση. Όμως η εργατική τάξη και η Αριστερά είχε έντονη την αίσθηση του κατεπείγοντος. Η αποσταθεροποίηση που είχε ξεκινήσει κάτω από την επίδραση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης είχε φέρει τα πάνω κάτω σε μια χώρα παραδοσιακά άντρο του συντηρητισμού. Το 1930 έπεσε η δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα, λίγο αργότερα εγκατέλειψε τη χώρα ο βασιλιάς, η Ισπανία κηρύχθηκε αβασίλευτη.

Τα φιλελεύθερα κόμματα που ανέλαβαν την εξουσία προσπάθησαν να κάνουν τα πρώτα βήματα “εκσυγχρονισμού”, αγροτική μεταρρύθμιση, περιορισμό στα προνόμια της στρατιωτικής κάστας, της εκκλησίας, κάποια δικαιώματα για τις γυναίκες. Όμως, γρήγορα βρήκαν έναν τοίχο μπροστά τους. Η εκκλησία, ο στρατός και οι γαιοκτήμονες δεν ήταν ένα ξέμπαρκο απομεινάρι της φεουδαρχίας, το οποίο μπορούσες απλά να το βάλεις στην άκρη. Ήταν βασικό κομμάτι του τρόπου με τον οποίο είχε οικοδομηθεί ο ισπανικός καπιταλισμός.

Αν ακουμπούσες έναν από αυτούς, το ντόμινο απειλούσε ολόκληρο το σύστημα. Και οι φιλελεύθεροι κάθε άλλο παρά ήθελαν κάτι τέτοιο. Η αγροτική μεταρρύθμιση έγινε με τόσο αργούς ρυθμούς και με αποζημίωση για τους γαιοκτήμονες που ελάχιστα επηρέασε μόνο μερικές χιλιάδες χωρικούς, από τα εκατομμύρια που δούλευαν χωρίς γη. Μαχητικοί συνδικαλιστές φυλακίζονται γιατί οι απεργίες δεν σέβονται τα όρια των μεταρρυθμίσεων με το σταγονόμετρο.

Ωστόσο, η δεξιά δεν εμπιστεύεται ότι οι φιλελεύθεροι θα κρατήσουν για πολύ κλειστό το καπάκι της εξέγερσης. Συσπειρώνεται με πρότυπο το Μουσολίνι γύρω από τον Χιλ - Ρόμπλες και στις εκλογές του ‘33 κερδίζει τις εκλογές. Οι εργάτες της Ισπανίας δεν ήθελαν να ακολουθήσουν τη μοίρα ούτε της Ιταλίας, ούτε της Αυστρίας, ούτε της Γερμανίας του Χίτλερ. Ξεσπάνε εξεγέρσεις με αποκορύφωμα την τεράστια μάχη που έδωσαν οι ανθρακωρύχοι στις Αστούριες το 1934. Αφόπλισαν τις δυνάμεις καταστολής και για μια βδομάδα είχαν στα χέρια τους την πρωτεύουσα, το Οβιέδο. Ένας στρατηγός που αργότερα θα γίνει ακόμη πιο γνωστός, ονόματι Φράνκο θα τσακίσει εκείνη την εξέγερση κινητοποιώντας ολόκληρο το στρατό. Όμως οι δυο χιλιάδες νεκροί του Οβιέδο αντί να τσακίσουν το ηθικό των εργατών, το ατσάλωσαν. Η ανάγκη μιας “δεύτερης” επανάστασης -μετά την ανατροπή της μοναρχίας- μπήκε στην ημερήσια διάταξη.

Όλα τα κόμματα της Αριστεράς κάνουν -ειλικρινή ή όχι- στροφή στα Αριστερά. Ο Λάργο Καμπαγιέρο, ηγέτης του σοσιαλιστικού κόμματος, PSOE, κάνει αυτή τη στροφή πιο ξέφρενα. Βαφτίζεται “ισπανός Λένιν” και μιλάει για την επανάσταση. Στην πραγματικότητα προσπαθεί να καβαλήσει το κύμα της ριζοσπαστικοποίησης που απλώνεται στην κοινωνία. Η νεολαία του PSOE ριζοσπαστικοποιείται ακόμη πιο έντονα, τα στελέχη της δηλώνουν “τροτσκιστές”. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ξεφεύγει από την αδράνεια που το καταδίκαζε η σταλινική πολιτική της “3ης Περιόδου” και χάρη στην καινούργια γραμμή των “λαϊκών μετώπων” παίζει κρίσιμο ρόλο στη συγκρότηση ενωτικών πρωτοβουλιών. Στο εσωτερικό των αναρχοσυνδικαλιστικών οργανώσεων -οι οποίες στην Καταλωνία είναι ισχυρότατες- αναπτύσσονται τάσεις που κατανοούν την ανάγκη των πολιτικών πρωτοβουλιών.

Συντονισμός
Η σφαγή του Οβιέδο είχε δώσει ένα μεγάλο μήνυμα για την ανάγκη πανεθνικού συντονισμού σε πολιτικό επίπεδο. Οι Αστούριες είχαν μείνει μόνες γιατί σε άλλες περιοχές οι εξεγέρσεις είχαν ξεσπάσει νωρίτερα και γιατί οι αναρχοσυνδικαλιστές δεν πήραν μέρος στο συντονισμό. Η ανακήρυξη της Καταλανικής Δημοκρατίας από τον Λουΐς Κομπάνις τις ίδιες μέρες κατέληξε ένα φιάσκο που κράτησε μια μέρα. Χρειαζόταν επειγόντως μια δύναμη που θα μπορούσε να συντονίσει τα κινήματα και να μπορεί να εκμεταλλευτεί τις στιγμές αδυναμίας του αντιπάλου, αξιοποιώντας και τα κινήματα εθνικής ανεξαρτησίας.

Η πίεση για ενότητα όλων των κομμάτων που είχαν αναφορά στην εργατική τάξη ήταν τεράστια και ερχόταν από τα κάτω. Οι “Εργατικές Συμμαχίες” που είχαν συγκροτηθεί σε διάφορες πόλεις ήταν ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, παρά τις προσπάθειες των σταλινικών να πετάξουν έξω τους “προδότες” τροτσκιστές. Ωστόσο η έκκληση σε μια αφηρημένη ενότητα είχε τον κίνδυνο να μετατραπεί σε δικαιολογία αδράνειας. Ο Καμπαγιέρο μπορεί να μίλαγε για επανάσταση, όμως η πρόταση στην πράξη ήταν να κλείσουν τα ανοιχτά μέτωπα μέχρι να χτιστεί η ενότητα και να προετοιμαστεί η… μεγάλη στιγμή.

Το ιδεολογικό φως κάτω από το οποίο έβλεπε κάθε δύναμη της Αριστεράς τα γεγονότα είχε τεράστια σημασία. Για τους ρεφορμιστές -σοσιαλδημοκράτες και σταλινικούς- η Ισπανία είχε μπροστά της το καθήκον μιας “δημοκρατικής” επανάστασης, την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησαν το 1931 αλλά δεν προχωρούσαν. Το όριο της επανάστασης ήταν η αβασίλευτη δημοκρατία χωρίς προνόμια για τους αριστοκράτες και τους παπάδες. Όποιος έβαζε το στόχο παραπέρα, ήταν τυχοδιώκτης και επικίνδυνος. Οι αναρχοσυνδικαλιστές μπήκαν στην επαναστατική διαδικασία -στο άλλο άκρο- υποτιμώντας τη σημασία των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Κράτος το ένα, κράτος το άλλο, ποια η σημασία να υπερασπιστείς τη Ρεπούμπλικα.

Το κοινωνικό ζήτημα

Η ICE είχε την πιο καθαρή αντιμετώπιση ότι χρειαζόταν να δοθούν όλες οι δυνάμεις για την υπεράσπιση των δημοκρατικών κατακτήσεων και για να μπλοκαριστεί ο δρόμος στο φασισμό. Αλλά αυτό δεν σήμαινε πως η επανάσταση ήταν “δημοκρατική”. Η εργατική τάξη και η φτωχή αγροτιά, μπαίνοντας στη μάχη για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, αναγκαστικά άνοιγαν το κοινωνικό ζήτημα, με πρώτο και κύριο τον αναδασμό. Η ηγεσία του BOC φαινόταν πως αποδέχεται αυτή την άποψη όλο και περισσότερο.

Ωστόσο τα γεγονότα έτρεχαν με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από ό,τι προλάβαινε η συγκρότηση μιας νέας αριστεράς. Το POUM παρότι διαφωνούσε με τη λογική των “Λαϊκών Mετώπων” πήγε στις εκλογές του ‘36 ως αριστερή πτέρυγα του Λαϊκού Μετώπου.

Φοβήθηκε ότι μένοντας έξω από το Μέτωπο θα απομονωνόταν. Τελικά απομονώθηκε εντός του Μετώπου, καταφέρνοντας να εκλέξει μόνο τον Μαουρίν βουλευτή.

Μετά το πραξικόπημα του Φράνκο και το ξέσπασμα της επανάστασης, πάλι από το φόβο της απομόνωσης, υπέστειλε την κριτική στους αναρχικούς, εκτιμώντας ότι τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα των εργατών ακολουθούν τη γραμμή της CNT, της αναρχικής συνομοσπονδίας. Το Σεπτέμβρη του ‘36, και ενώ η CNT έχει αποδεχθεί τη διάλυση των αντιφασιστικών πολιτοφυλακών, ακολουθώντας τη γραμμή του Λαϊκού Μετώπου, το POUM παίρνει μέρος στην κυβέρνηση της Καταλωνίας. Ελλείψει αυτοοργάνωσης από τα κάτω, τουλάχιστον ας ελέγξουμε ένα κομμάτι του κράτους από τα πάνω, έλεγε η λογική. Στην πραγματικότητα ήταν ένα ακόμη βήμα εγκατάλειψης των αρχών και προσαρμογής στις πιέσεις.

Οι οπαδοί του Τρότσκι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το POUM και να προσπαθήσουν να χτίσουν δική τους οργάνωση, μια οργάνωση μικρή που δεν κατάφερε να έχει αντίκτυπο στην πορεία της επανάστασης. Το 1937 η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου θα κατηγορήσει το POUM ως τροτσκιστικό και θα το βγάλει εκτός νόμου. Ο αντιφασιστικός πόλεμος, σύμφωνα με τους σταλινικούς, έπρεπε να δοθεί υπό τις εντολές της επίσημης κυβέρνησης, όχι με πολιτοφυλακές και επαναστάσεις.

Ο σχηματισμός του POUM ήταν μια κρίσιμη στιγμή για τη συγκρότηση της αντικαπιταλιστικής αριστεράς στην Ισπανία. Όμως ήρθε πολύ αργά, λίγους μόνο μήνες πριν το ξέσπασμα της επανάστασης. Γι’αυτό και κληρονόμησε αναποφασιστικότητα, ιδεολογική σύγχυση και την τάση να σύρεται από τις μεγαλύτερες από αυτό πολιτικές δυνάμεις. Δεν είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ούτε την επιρροή, ούτε ακόμη σημαντικότερο την εμπειρία και την τέχνη ενιαιομετωπικών πρωτοβουλιών σε κόντρα με τη θέληση των ρεφορμιστικών ηγεσιών. Μια εμπειρία που για τους επαναστάτες είναι ανεκτίμητης αξίας.

Πηγή : ergatiki