του Τζιοβάννι Τζέρβις
απόσπασμα από το "Εργάτης και Νεύρωση"
Μιλώντας για τη νεύρωση εννοούμε την ατομική εκείνη δυσφορία που οφείλεται σε μια κατάσταση σύγκρουσης. Η “σύγκρουση” στο κλασσικό σχήμα του Φρόυντ ορίζεται σαν η αντίθεση (που η συνείδηση δεν μπόρεσε ούτε ν' αντιληφθεί ούτε να λύσει) ανάμεσα στις ενστιχτώδικες επιθυμίες του ατόμου απ' την μία (λίμπιντο, αναζήτηση ηδονής) και στην “κοινωνική” αναγκαιότητα που καταπιέζει αυτές τις επιθυμίες από την άλλη. Αυτή την καταπίεση, την εσωτερικεύει και την χειρίζεται το ίδιο το άτομο.
Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύγκρουσης είναι η νεύρωση. Παρ' όλ' αυτά όμως, οι “ενστιχτώδικες” επιθυμίες του ανθρώπου δεν είναι δεδομένες μια για πάντα έτσι όπως θα το θελε ο Φρόυντ, ούτε αναλλοίωτες. Επίσης δεν είναι αλήθεια ότι η νευρωτική σύγκρουση έχει τις αιτίες της αποκλειστικά μέσα στην οικογένεια σαν εξέλιξη και αναπαραγωγή ενός “δράματος” (του οιδιπόδειου δράματος). Η λίμπιντο (γενικότερα η επιθυμία) καθώς και η επιθετικότητα είναι κύρια κοινωνικές παρορμήσεις. Γεννιούνται και καθορίζονται από την αρχή κι όλας από τις συνθήκες μιας συγκεκριμένης κάθε φορά κοινωνίας, που σήμερα είναι ταξικά διαιρεμένη, και καθορίζεται σε κάθε στιγμή της αυτογνωσίας της από μια σειρά προϋπάρχοντα ερμηνευτικά σχήματα. Αυτή η κοινωνία είναι οργανωμένη πάνω σ' ένα πολύπλοκο σύστημα ανισσοροπιών της εξουσίας και βασίζεται πάνω στην δυναμική της κυριαρχίας, πάνω στη βία. Αποτέλεσμα του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας και στη συνέχεια της ταξικής κοινωνίας είναι η καταπίεση, η επιθετικότητα όπως και η θέληση της εξέγερσης, η ελπίδα και η εικόνα μιας αλλιώτικης ζωής: κι αυτοί που δημιουργούν την επιθυμία ή τις “τάσεις” καταστροφής είναι οι ιστορικοί προσδιορισμοί κι όχι η αφηρημένη κι αιώνια εμμονή σε ενστιχτώδικες παρορμήσεις. Επομένως οι νευρώσεις δεν είναι παρά η αντανάκλαση σε ατομικό επίπεδο των κοινωνικών αντιθέσεων.
Μέσα απ' αυτή την δυναμική, σίγουρα πολύ πιο περίπλοκη απ' αυτήν που έδειξε ο Φρόυντ στην εποχή του, η καταπίεση αυτών που συνεχίζουμε να ονομάζουμε “ένστιχτα” έχει μια πραγματική βάση, μόνο που αυτή η καταπίεση εξασκείται πάντα πάνω σε κάτι που είναι επίσης κοινωνικό. Έτσι υπάρχει – χωρίς να μπορούμε να ξεχωρίσουμε απόλυτα τις κατηγορίες – η καταπίεση του “ενστίχτου” της ευχαρίστησης, η καταπίεση της πιο ατομικής απ' όλες τις επιθυμίας για απόλυτη ελευθερία, η σεξουαλική καταπίεση (νόρμα και βάση, όπως λέει ο Ράιχ, που θα καθορίσει αργότερα την παθητικότητα και την υπακοή): υπάρχει όμως και η καταπίεση απαιτήσεων που γεννιούνται από την συνείδηση που έχει για τον εαυτό του ο σύγχρονος (αστός) άνθρωπος, όπως υπάρχει επίσης η καταπίεση καινούριων ανθρώπινων αναγκών που βγαίνουν από την δημιουργία μιας ταξικής συνείδησης.
Έτσι, υποφέρει κανείς όταν ζει αυτήν την καταπίεση χωρίς να μπορεί να απελευθερωθεί απ' αυτήν: νεύρωση σημαίνει να ζεις αυτόν τον πόνο με ατομικιστικό τρόπο, να βυθίζεσαι και να πνίγεσαι σ' αυτόν χωρίς να μπορείς να συνειδητοποιείς τη σημασία του. Δεν υπάρχει ούτε πόνος, ούτε νεύρωση στις περιπτώσεις ολοκληρωτικού κονφορμισμού, πλήρους αποδοχής της καταπίεσης: το ίδιο, δεν υπάρχει και στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή η προσωπική ελευθερία μπαίνει πάντα, και με ηλίθιο τρόπο, πάνω απ' όλα χωρίς συνειδητοποίηση της ύπαρξης της καταπίεσης που εμποδίζει κάτι τέτοιο. Η νεύρωση εξαφανίζεται ακόμα όταν, οι ανάγκες και η καταπίεση είναι συνειδητές κι έχουν ξεκαθαριστεί μεταξύ τους. Όταν δηλαδή αυτή η συνειδητοποίηση παίρνει την μορφή προσωπικής επιλογής, συλλογικής πολιτικής δράσης.
Η νεύρωση επομένως δεν ταυτίζεται άμεσα ούτε με τις αντιθέσεις της αστικής κοινωνίας, ούτε με τις υλικές συμφορές που προκαλεί: είναι όμως μια απ' τις συνέπειες αυτών των αντιθέσεων κι αυτών των συμφορών. Η νεύρωση είναι η κατάσταση εκείνη όπου κάποιος δεν νοιώθει καλά στο πετσί του, πράγμα που οφείλεται στην άλυτη και ασυνείδητη σύγκρουση ανάμεσα σε αντικρουόμενες ανάγκες. Συγκεκριμένα ανάμεσα στις καταπιεστικές και λυτρωτικές επιθυμίες, ανάμεσα στην αποδοχή και στην τάση για άρνηση. Με τον ίδιο τρόπο, η συνειδητοποίηση αυτής της αντιθετικής κατάστασης και της κοινωνικής της φύσης που επιτρέπει την έξοδο από την νευρωτική δυσφορία δεν ταυτίζεται απλά και μόνον με την πολιτική συνειδητοποίηση, η πολιτική συνειδητοποίηση όμως, αποτελεί κομμάτι και πρώτο βήμα για κάτι τέτοιο.
Οι καινούριες ανθρώπινες ανάγκες που δημιουργούνται σε μιαν αναπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία είναι εν μέρη ψεύτικοι στόχοι και λειτουργούν σαν ναρκωτικά (τέτοιες είναι οι τάσεις φυγής και κατανάλωσης), εν μέρει όμως εκφράζουν καινούριες απαιτήσεις που ο καπιταλισμός είναι αναγκασμένος να καταπιέσει ή να καλύψει. Έτσι ο καπιταλισμός καλύπτει κι αυτή την ίδια την φύση της νευρωτικής σύγκρουσης γιατί το συμφέρον του είναι να κρύψει τις αιτίες της. Δημιουργεί λοιπόν, μεταξύ άλλων, την αυταπάτη ότι η επιθυμία για άρνηση και το άγχος που ο ίδιος γεννάει, είναι “έγκυρα” μόνον στον βαθμό που προσδιορίζονται σαν κάτι αντικειμενικό και αισθητό στο στομάχι, ή ότι η κούραση, οι ζαλάδες ή η ακεφιά είναι “φυσικές” κι “επόμενες” μιας μέρας δουλειάς στο εργοστάσιο.
Μέσα απ' αυτή την δυναμική, σίγουρα πολύ πιο περίπλοκη απ' αυτήν που έδειξε ο Φρόυντ στην εποχή του, η καταπίεση αυτών που συνεχίζουμε να ονομάζουμε “ένστιχτα” έχει μια πραγματική βάση, μόνο που αυτή η καταπίεση εξασκείται πάντα πάνω σε κάτι που είναι επίσης κοινωνικό. Έτσι υπάρχει – χωρίς να μπορούμε να ξεχωρίσουμε απόλυτα τις κατηγορίες – η καταπίεση του “ενστίχτου” της ευχαρίστησης, η καταπίεση της πιο ατομικής απ' όλες τις επιθυμίας για απόλυτη ελευθερία, η σεξουαλική καταπίεση (νόρμα και βάση, όπως λέει ο Ράιχ, που θα καθορίσει αργότερα την παθητικότητα και την υπακοή): υπάρχει όμως και η καταπίεση απαιτήσεων που γεννιούνται από την συνείδηση που έχει για τον εαυτό του ο σύγχρονος (αστός) άνθρωπος, όπως υπάρχει επίσης η καταπίεση καινούριων ανθρώπινων αναγκών που βγαίνουν από την δημιουργία μιας ταξικής συνείδησης.
Έτσι, υποφέρει κανείς όταν ζει αυτήν την καταπίεση χωρίς να μπορεί να απελευθερωθεί απ' αυτήν: νεύρωση σημαίνει να ζεις αυτόν τον πόνο με ατομικιστικό τρόπο, να βυθίζεσαι και να πνίγεσαι σ' αυτόν χωρίς να μπορείς να συνειδητοποιείς τη σημασία του. Δεν υπάρχει ούτε πόνος, ούτε νεύρωση στις περιπτώσεις ολοκληρωτικού κονφορμισμού, πλήρους αποδοχής της καταπίεσης: το ίδιο, δεν υπάρχει και στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή η προσωπική ελευθερία μπαίνει πάντα, και με ηλίθιο τρόπο, πάνω απ' όλα χωρίς συνειδητοποίηση της ύπαρξης της καταπίεσης που εμποδίζει κάτι τέτοιο. Η νεύρωση εξαφανίζεται ακόμα όταν, οι ανάγκες και η καταπίεση είναι συνειδητές κι έχουν ξεκαθαριστεί μεταξύ τους. Όταν δηλαδή αυτή η συνειδητοποίηση παίρνει την μορφή προσωπικής επιλογής, συλλογικής πολιτικής δράσης.
Η νεύρωση επομένως δεν ταυτίζεται άμεσα ούτε με τις αντιθέσεις της αστικής κοινωνίας, ούτε με τις υλικές συμφορές που προκαλεί: είναι όμως μια απ' τις συνέπειες αυτών των αντιθέσεων κι αυτών των συμφορών. Η νεύρωση είναι η κατάσταση εκείνη όπου κάποιος δεν νοιώθει καλά στο πετσί του, πράγμα που οφείλεται στην άλυτη και ασυνείδητη σύγκρουση ανάμεσα σε αντικρουόμενες ανάγκες. Συγκεκριμένα ανάμεσα στις καταπιεστικές και λυτρωτικές επιθυμίες, ανάμεσα στην αποδοχή και στην τάση για άρνηση. Με τον ίδιο τρόπο, η συνειδητοποίηση αυτής της αντιθετικής κατάστασης και της κοινωνικής της φύσης που επιτρέπει την έξοδο από την νευρωτική δυσφορία δεν ταυτίζεται απλά και μόνον με την πολιτική συνειδητοποίηση, η πολιτική συνειδητοποίηση όμως, αποτελεί κομμάτι και πρώτο βήμα για κάτι τέτοιο.
Οι καινούριες ανθρώπινες ανάγκες που δημιουργούνται σε μιαν αναπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία είναι εν μέρη ψεύτικοι στόχοι και λειτουργούν σαν ναρκωτικά (τέτοιες είναι οι τάσεις φυγής και κατανάλωσης), εν μέρει όμως εκφράζουν καινούριες απαιτήσεις που ο καπιταλισμός είναι αναγκασμένος να καταπιέσει ή να καλύψει. Έτσι ο καπιταλισμός καλύπτει κι αυτή την ίδια την φύση της νευρωτικής σύγκρουσης γιατί το συμφέρον του είναι να κρύψει τις αιτίες της. Δημιουργεί λοιπόν, μεταξύ άλλων, την αυταπάτη ότι η επιθυμία για άρνηση και το άγχος που ο ίδιος γεννάει, είναι “έγκυρα” μόνον στον βαθμό που προσδιορίζονται σαν κάτι αντικειμενικό και αισθητό στο στομάχι, ή ότι η κούραση, οι ζαλάδες ή η ακεφιά είναι “φυσικές” κι “επόμενες” μιας μέρας δουλειάς στο εργοστάσιο.
Πηγή : athens.indymedia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου