Η θέση του Καρλ Μαρξ “Οι φιλόσοφοι ερμηνεύουν τον κόσμο, το ζήτημα είναι, όμως, να τον αλλάξουμε”, περνάει όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, από το πάνθεο των διάσημων αποφθεγμάτων, στην καθημερινή ζωή. Εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν να εξηγήσουν την τόσο μεγάλη βαρβαρότητα που φέρνει το σύστημα στη ζωή τους, όχι για να γίνουν φιλόσοφοι, αλλά για να το αλλάξουν. Οι ιδέες του Μαρξ παραμένουν ο πιο χρήσιμος οδηγός.
Το βιβλίο του Άλεξ Καλλίνικος “Οι επαναστατικές ιδέες του Καρλ Μαρξ”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, είναι η καλύτερη επιλογή για να γνωρίσουμε το μεγάλο θεωρητικό και επαναστάτη. Παρότι αφιερώνει μόλις το πρώτο από τα οκτώ κεφάλαια στην ίδια τη ζωή του Μαρξ, αποτελεί την καλύτερη “βιογραφία” του -γιατί η ζωή του δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον χωρίς την ανάλυση της σκέψης του και του τρόπου με τον οποίο εξήγησε τον κόσμο.
Το κλειδί του βιβλίου είναι η λέξη “επαναστατικές” στον τίτλο του. Όχι γιατί ο Μαρξ ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού και την ανάγκη της ανατροπής του. Αλλά γιατί ήταν αυτός που με τις θεωρητικές μελέτες και κείμενά του ανέλυσε πώς αναπτύχτηκε ο καπιταλισμός, πώς λειτουργεί και γιατί πέφτει σε κρίσεις, αλλά και πώς μπορεί να ανατραπεί. Καταφέρνοντας να στερεώσει την κριτική του στον καπιταλισμό και την επαναστατική προοπτική ανατροπής του σε επιστημονικά θεμέλια.
Εξέλιξη
Αυτά τα θεμέλια βέβαια δεν μπήκαν μονομιάς. Για να κατανοήσουμε το έργο του Μαρξ πρέπει να το εξετάσουμε ιστορικά, στις συνθήκες που αναπτύχθηκε και στην εξέλιξή του. Ο Μαρξ όπως και ο αχώριστος φίλος και σύντροφός του Φ. Ένγκελς, έγινε επαναστάτης, δεν γεννήθηκε. Όπως περιγράφει και ο Καλλίνικος στο κεφάλαιο με τίτλο “Η Ζωή ενός Επαναστάτη” για τα πρώτα του χρόνια στο Τρίερ της Ρηνανίας όπου και γεννήθηκε (1818), ο Μαρξ “δεν φαίνεται να ήταν και πολύ καλός μαθητής και όσες σχολικές εκθέσεις του διασώθηκαν δεν περιέχουν κανένα δείγμα από το μελλοντικό μεγαλείο του”.
Το ενδιαφέρον του για την πολιτική τη δεκαετία του 1830, σαν νέος φοιτητής αρχικά και σαν δημοσιογράφος αργότερα, έρχεται σε αλληλεπίδραση με τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά ρεύματα που ήταν ήδη ενεργά πριν και κατά τη διάρκεια της πολιτικοποίησής του. Τα κεφάλαια του βιβλίου που μιλάνε για τον “Σοσιαλισμό πριν τον Μαρξ” αλλά και για τους “Ρικάρντο, Χέγκελ, Φόιερμπαχ” δίνουν την εικόνα τους. Οι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της Γαλλικής Επανάστασης για “Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα” ήταν το υπόβαθρο των φιλοσοφικών -κατά κύριο λόγο τότε- αναζητήσεών του που εκφράστηκε και με την ένταξή του στους Νέους Χεγκελιανούς που μιλούσαν για δημοκρατικές, από τα πάνω, μεταρρυθμίσεις.
Η στροφή του στα “υλικά συμφέροντα” έγινε από ένα “τυχαίο” γεγονός. Όπως περιγράφει ο Καλλίνικος, “Μελετώντας τις συζητήσεις στο τοπικό κοινοβούλιο της Ρηνανίας σχετικά με τις προτάσεις για να γίνει πιο αυστηρός ο νόμος ενάντια στην κλοπή ξυλείας, ο Μαρξ συνειδητοποίησε ότι οι βιομηχανικοί καπιταλιστές που χρηματοδοτούσαν την εφημερίδα του όπως και οι φεουδάρχες γαιοκτήμονες που υποστήριζαν την πρωσική απολυταρχία, είχαν ένα κοινό συμφέρον: τη διατήρηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Μια έρευνα πάνω στις άθλιες συνθήκες των αγροτών στην οινοπαραγωγική περιοχή της Μοζέλα, του έδειξε πολύ καθαρά τις συνέπειες της ατομικής ιδιοκτησίας.
Όπως έλεγε ο Ένγκελς 50 χρόνια αργότερα, «άκουσα το Μαρξ να λέει συχνά ότι αυτή ακριβώς η ενανασχόλησή του με το νόμο για την κλοπή ξυλείας και με την κατάσταση των αγροτών του Μοζέλα, τον έσπρωξε από την καθαρή πολιτική προς τις οικονομικές συνθήκες κι έτσι έφτασε στο σοσιαλισμό»”.
Η πιο σημαντική “ανακάλυψή του” -της εργατικής τάξης ως το επαναστατικό υποκείμενο- θα ερχόταν λίγο αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1840, μετά την επαφή του με γαλλικές και γερμανικές κομμουνιστικές εταιρίες στο Παρίσι που συγκέντρωναν χιλιάδες εργάτες και ήταν “η πρώτη του εμπειρία από το οργανωμένο εργατικό κίνημα”, αλλά και μια απεργία των κλωστοϋφαντουργών στην Σιλεσία. Ήταν οι καθοριστικές καμπές για να θεωρεί πλέον την εργατική τάξη ως το δυναμικό στοιχείο της επανάστασης. Και για να έχει στο εξής ως κεντρικό του προσανατολισμό ότι “ο σοσιαλισμός ήταν η αυτοαπελευθέρωση της εργατικής τάξης. Όχι κάτι που μπορεί να επιβληθεί από τα πάνω στην πλειοψηφία των ανθρώπων, αλλά κάτι που μπορούν να πετύχουν οι ίδιοι οι άνθρωποι για τους εαυτούς τους, μέσα από τους δικούς τους αγώνες και τις δικές τους οργανώσεις… Στον πυρήνα της σκέψης του Μαρξ είναι η ιδέα του ΄σοσιαλισμού από τα κάτω”.
Το ενδιαφέρον του για την πολιτική τη δεκαετία του 1830, σαν νέος φοιτητής αρχικά και σαν δημοσιογράφος αργότερα, έρχεται σε αλληλεπίδραση με τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά ρεύματα που ήταν ήδη ενεργά πριν και κατά τη διάρκεια της πολιτικοποίησής του. Τα κεφάλαια του βιβλίου που μιλάνε για τον “Σοσιαλισμό πριν τον Μαρξ” αλλά και για τους “Ρικάρντο, Χέγκελ, Φόιερμπαχ” δίνουν την εικόνα τους. Οι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της Γαλλικής Επανάστασης για “Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα” ήταν το υπόβαθρο των φιλοσοφικών -κατά κύριο λόγο τότε- αναζητήσεών του που εκφράστηκε και με την ένταξή του στους Νέους Χεγκελιανούς που μιλούσαν για δημοκρατικές, από τα πάνω, μεταρρυθμίσεις.
Η στροφή του στα “υλικά συμφέροντα” έγινε από ένα “τυχαίο” γεγονός. Όπως περιγράφει ο Καλλίνικος, “Μελετώντας τις συζητήσεις στο τοπικό κοινοβούλιο της Ρηνανίας σχετικά με τις προτάσεις για να γίνει πιο αυστηρός ο νόμος ενάντια στην κλοπή ξυλείας, ο Μαρξ συνειδητοποίησε ότι οι βιομηχανικοί καπιταλιστές που χρηματοδοτούσαν την εφημερίδα του όπως και οι φεουδάρχες γαιοκτήμονες που υποστήριζαν την πρωσική απολυταρχία, είχαν ένα κοινό συμφέρον: τη διατήρηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Μια έρευνα πάνω στις άθλιες συνθήκες των αγροτών στην οινοπαραγωγική περιοχή της Μοζέλα, του έδειξε πολύ καθαρά τις συνέπειες της ατομικής ιδιοκτησίας.
Όπως έλεγε ο Ένγκελς 50 χρόνια αργότερα, «άκουσα το Μαρξ να λέει συχνά ότι αυτή ακριβώς η ενανασχόλησή του με το νόμο για την κλοπή ξυλείας και με την κατάσταση των αγροτών του Μοζέλα, τον έσπρωξε από την καθαρή πολιτική προς τις οικονομικές συνθήκες κι έτσι έφτασε στο σοσιαλισμό»”.
Η πιο σημαντική “ανακάλυψή του” -της εργατικής τάξης ως το επαναστατικό υποκείμενο- θα ερχόταν λίγο αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1840, μετά την επαφή του με γαλλικές και γερμανικές κομμουνιστικές εταιρίες στο Παρίσι που συγκέντρωναν χιλιάδες εργάτες και ήταν “η πρώτη του εμπειρία από το οργανωμένο εργατικό κίνημα”, αλλά και μια απεργία των κλωστοϋφαντουργών στην Σιλεσία. Ήταν οι καθοριστικές καμπές για να θεωρεί πλέον την εργατική τάξη ως το δυναμικό στοιχείο της επανάστασης. Και για να έχει στο εξής ως κεντρικό του προσανατολισμό ότι “ο σοσιαλισμός ήταν η αυτοαπελευθέρωση της εργατικής τάξης. Όχι κάτι που μπορεί να επιβληθεί από τα πάνω στην πλειοψηφία των ανθρώπων, αλλά κάτι που μπορούν να πετύχουν οι ίδιοι οι άνθρωποι για τους εαυτούς τους, μέσα από τους δικούς τους αγώνες και τις δικές τους οργανώσεις… Στον πυρήνα της σκέψης του Μαρξ είναι η ιδέα του ΄σοσιαλισμού από τα κάτω”.
Ιστορικός υλισμός
Τα επόμενα χρόνια της ζωής του, μαζί με τον Ένγκελς, θα ανέπτυσσε τις θεωρίες του για τον ιστορικό υλισμό, την οικονομία και τις κρίσεις, την ανάγκη της σοσιαλιστικής επανάστασης, γράφοντας κάποια από τα πιο διάσημα βιβλία του. Τα κεφάλαια του βιβλίου “Η μέθοδος του Μαρξ”, “Η ιστορία και η ταξική πάλη”, “Ο Καπιταλισμός” μας δίνουν μια πολύτιμη πρόσβαση σε αυτές, με έμφαση στα ίδια τα λόγια και τα γραπτά του Μαρξ.
Όμως, η ενασχόληση με τη θεωρία πήγαινε μαζί με την επαναστατική δράση. Από τη δημιουργία της Κομμουνιστικής Ένωσης το 1847 με σύνθημα “εργάτες όλων των χωρών ενωθείτε” και αποτέλεσμα το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος μέχρι τη Α’ Διεθνή το 1864, και από τις επαναστάσεις του 1848 στη Γαλλία μέχρι την Παρισινή Κομμούνα το 1871, η πολιτική δραστηριότητα ήταν βασική στη διαμόρφωση της θεωρίας. Όπως λέει ο Καλλίνικος “ένα από τα κύρια θέματα του βιβλίου είναι η ενότητα της ζωής και της σκέψης του Μαρξ ως θεωρητικού κριτικού και επαναστάτη ακτιβιστή”. Με άλλα λόγια, “επιχειρούσε να κατανοήσει τον καπιταλισμό για να μπορέσει καλύτερα να τον ανατρέψει”.
Το κεφάλαιο “Εργατική Εξουσία” είναι μια καταπληκτική ανάλυση της δύναμης της εργατικής τάξης να γίνει, όπως έλεγε ο Μαρξ, ο “νεκροθάφτης του καπιταλισμού” παγκόσμια. Ενώ το τελευταίο “Ο Μαρξ σήμερα” απαντά -ξανά με τα λόγια του Μαρξ- στους μύθους και τις διαστρεβλώσεις που έχουν υποστεί οι μαρξιστικές ιδέες είτε από τους απολογητές του καπιταλισμού είτε από το σταλινισμό.
Για τον Καλλίνικο “Το μέλλον του σοσιαλισμού εξαρτάται από το κατά πόσο οι ιδέες που περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο μπορέσουν να γίνουν –όπως τόνιζε ο ίδιος ο Μαρξ- μια υλική δύναμη που θα ωθήσει εκατομμύρια εργάτες στην ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και την αντικατάστασή του από μια σοσιαλιστική κοινωνία”. Το βιβλίο του βοηθά αυτή την προοπτική.
Όμως, η ενασχόληση με τη θεωρία πήγαινε μαζί με την επαναστατική δράση. Από τη δημιουργία της Κομμουνιστικής Ένωσης το 1847 με σύνθημα “εργάτες όλων των χωρών ενωθείτε” και αποτέλεσμα το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος μέχρι τη Α’ Διεθνή το 1864, και από τις επαναστάσεις του 1848 στη Γαλλία μέχρι την Παρισινή Κομμούνα το 1871, η πολιτική δραστηριότητα ήταν βασική στη διαμόρφωση της θεωρίας. Όπως λέει ο Καλλίνικος “ένα από τα κύρια θέματα του βιβλίου είναι η ενότητα της ζωής και της σκέψης του Μαρξ ως θεωρητικού κριτικού και επαναστάτη ακτιβιστή”. Με άλλα λόγια, “επιχειρούσε να κατανοήσει τον καπιταλισμό για να μπορέσει καλύτερα να τον ανατρέψει”.
Το κεφάλαιο “Εργατική Εξουσία” είναι μια καταπληκτική ανάλυση της δύναμης της εργατικής τάξης να γίνει, όπως έλεγε ο Μαρξ, ο “νεκροθάφτης του καπιταλισμού” παγκόσμια. Ενώ το τελευταίο “Ο Μαρξ σήμερα” απαντά -ξανά με τα λόγια του Μαρξ- στους μύθους και τις διαστρεβλώσεις που έχουν υποστεί οι μαρξιστικές ιδέες είτε από τους απολογητές του καπιταλισμού είτε από το σταλινισμό.
Για τον Καλλίνικο “Το μέλλον του σοσιαλισμού εξαρτάται από το κατά πόσο οι ιδέες που περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο μπορέσουν να γίνουν –όπως τόνιζε ο ίδιος ο Μαρξ- μια υλική δύναμη που θα ωθήσει εκατομμύρια εργάτες στην ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος και την αντικατάστασή του από μια σοσιαλιστική κοινωνία”. Το βιβλίο του βοηθά αυτή την προοπτική.
Πηγή : ergatiki
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου